Martin Landau, eerder te zien als Bela Lugosi in Burton’s ED WOOD, holt aan het begin van SLEEPY HOLLOW een maisveld in om aan het zwaard te ontkomen van The Headless Horseman, een spookverschijning die de plaatselijke bevolking terroriseert. Landau draait zich op zeker moment verschrikt om en ‘chop!’, daar tuimelt zijn hoofd van de romp, zo te zien in één ononderbroken take.
Het ongetwijfeld in de computer gecreëerde effect heeft het terloopse van het dwarrelende veertje aan het begin van FORREST GUMP. En dat is op zichzelf al bijzonder, aangezien trucages die het verhaal ondersteunen in plaats van aansturen sinds THE PHANTOM MENACE, THE MUMMY en THE MATRIX een anachronisme lijken te zijn geworden. Maar bij Burton was de techniek altijd al ondergeschikt aan de atmosfeer die hij wil oproepen. Van zijn beide BATMAN-films blijft vooral het sombere, expressionistische production design van Anton Furst in de herinnering hangen. En in MARS ATTACKS! zijn de aliens houterig geanimeerd vanwege de associatie met goedkope SF-films uit de jaren ’50, niet omdat het budget tekort zou schieten. In SLEEPY HOLLOW is het al niet anders.
De film opent met een panorama van New York aan het eind van de achttiende eeuw, dat rechtstreeks uit een oude Disney-tekenfilm lijkt te komen. Of, net als de rest van de film, uit een klassiek sprookjesboek. Dat klopt ook wel, want SLEEPY HOLLOW is gebaseerd op de novelle The Legend Of Sleepy Hollow van de Amerikaan Washington Irving (1783-1859). De verfilming ontrolt zich als een reeks tot leven gewekte gravures, waarvoor Mario Bava’s BLACK SUNDAY, Polanski’s THE FEARLESS VAMPIRE KILLERS en de omvangrijke Hammer-catalogus ter verdere inspiratie dienden. En net als toen werd vrijwel alles in de studio gedraaid, tot en met de uitgestrekte bossen rond het plaatsje uit de titel.
Hoofdpersoon is Ichabod Crane (Johnny Depp), een ambitieuze speurneus die anno 1799 een nieuw tijdperk belichaamt. In een wereld waar het bevoegd gezag er nog middeleeuwse praktijken op nahoudt en bijgeloof wijd verspreid is, doet Crane zich kennen als een man die de misdaad onbevooroordeeld en met behulp van een wetenschappelijk verantwoord instrumentarium tegemoet treedt. Wanneer een magistraat (Hammer-Dracula Christopher Lee in een klein rolletje) hem naar het gehucht Sleepy Hollow stuurt om een reeks mysterieuze onthoofdingen te onderzoeken, reageert hij dan ook sceptisch op de suggestie dat de gruwelen het werk zouden zijn van een geestverschijning. Maar Crane is behalve een verlicht denker ook een product van zijn tijd. Gaat hij aanvankelijk te werk als een combinatie van Sherlock Holmes en een hedendaags forensisch specialist, na een ontmoeting met The Headless Horseman zélf trekt hij als een angstig klein kind een deken over zijn hoofd: de boze geest bestaat echt! Depp maakt er een fraai nummer van, al zal niet iedereen gecharmeerd zijn van de tics en maniertjes waarmee hij zijn karakter opluistert.
De tweeslachtigheid van Ichabod Crane zit ook in het verhaal zelf, dat de horror van Irving koppelt aan een traditionele detective-plot uit de school van Agatha Christie. Het bloeddorstige spook-te-paard (mét hoofd gespeeld door Christopher Walken) blijkt een marionet te zijn van een van de ‘gewone’ personages wiens identiteit tot aan het einde geheim wordt gehouden. Die whodunit-constructie werd door scenarist Walker (SE7EN ) wat geforceerd in Irving’s origineel geschoven en is zeker niet het sterkste onderdeel van de film. De met verklarende flashbacks gepaard gaande ontwarring van het mysterie doet zelfs sterk denken aan de oubollige tv-serie Murder She Wrote. Ook de traumatische jeugdherinneringen van Crane voegen ondanks hun virtuoze vormgeving geen wezenlijke betekenislaag toe. En de onvermijdelijke romance tussen Crane en de mooie Katrina (Ricci), dochter van hoofdverdachte Baltus van Tassel (Gambon), vindt in de persoon van de kleurloze medeminnaar Brom van Brunt (Casper ‘STARSHIP TROOPERS‘ Van Dien) een wel heel gemakkelijk uit de weg te ruimen obstakel.
SLEEPY HOLLOW is op z’n sterkst in scènes die op pure visuele bravoure drijven. Zoals wanneer The Headless Horseman het gezin van de plaatselijke vroedvrouw op plastische wijze een kopje kleiner maakt, terwijl een draaiende toverlantaarn omineuze schaduwen op de kamermuren werpt. Het is niet de enige plek waar Burton naar het medium film zelf lijkt te verwijzen. Af en toe laat hij Crane een papieren schijfje te voorschijn halen met aan weerszijden een koordje. Aan de ene kant staat een vogel afgebeeld, aan de andere een kooi. Door het schijfje snel rond te draaien vloeien de plaatjes samen en lijkt de vogel in de kooi gevangen te zitten. Burton’s subtiel geplaatste terzijdes (horen we daar de term ‘postmodern’?) zijn trouwens een stuk beter te verteren dan de opzichtige, mechanische trucages waarmee Francis Ford Coppola’s in BRAM STOKER’S DRACULA de kermis-oorsprong van de griezelfilm meende bloot te moeten leggen. Het is het verschil tussen een oprechte, levenslange liefhebber van het genre en een regisseur die zich uit modieuze overwegingen éénmalig aan een horror-icoon vergrijpt.
Copyright Phil van Tongeren. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #44, februari/april 2000.
