In 1963 publiceerde de Franse schrijver Pierre Boulle zijn SF-roman La planète des singes, waarin Franse astronauten in de 26e eeuw een ruimtereis ondernemen naar de ster Betelgeuse. Een van de werelden rond Betelgeuse blijkt een tweelingplaneet van de Aarde, met dit verschil dat de apen er zijn geëvolueerd tot intelligente wezens en mensen als beesten in bossen leven. Door de apenmaatschappij tot in de kleinste details te beschrijven – de roman is verre van enerverend – hield Boulle de Westerse beschaving een spiegel voor.
De satirische lading van de roman mocht in de Amerikaanse verfilming van vijf jaar later, PLANET OF THE APES, dan onder de oppervlakte zijn verdwenen, in handen van regisseur Franklin J. Shaffner bleek het verhaal aan diepgang en grimmigheid te hebben gewonnen. Meer nog dan het boek gaf de voortreffelijke film middels een hyperbolische toekomstvisie krachtig commentaar op actuele zaken. Zo krijgt het Amerikaanse superioriteitsdenken – toen vanwege de Vietnam-oorlog (maar ook thans) een precair onderwerp – een flinke veeg uit de pan met de scène waarin astronaut Charlton Heston in een duivels hoongelach uitbarst wanneer hij ziet hoe zijn collega een kleine Amerikaanse vlag neerzet in het dorre landschap van de apenplaneet. Het venijn van de film komt goeddeels voor rekening van scenaristen Rod Serling en Michael Wilson die bovendien de inmiddels beroemde, schokkende ontknoping bedachten.
Hoewel de versie uit 1968 nog weinig aan kracht heeft ingeboet, ontkom je er niet aan de film als een product van zijn tijd te zien. Het ligt dan ook voor de hand dat de nieuwe verfilming van Tim Burton het verhaal ruim dertig jaar later op een heel andere manier benadert. Deze versie poogt een weerspiegeling te zijn van klassenverschillen tussen blank en zwart, waarbij aap en mens qua intelligentie aan elkaar gewaagd zijn, maar de aap door fysieke kracht de overhand heeft. De mens dus niet als beest, maar als bosjesmens die door de aap wordt gevangen en als butler of huishoudster te werk wordt gesteld bij welgestelde primaten. Deze halfbakken aanklacht tegen racisme lijkt volledig ingegeven door de noodzaak een eenduidige tegenstelling tussen goed en kwaad te creëren. Want waar de aap in de eerste filmversie een goede reden had de mens, die hij behandelde als het beest dat ie was, te minachten, is hij hier een ordinaire slavendrijver. Weg is de ambiguiteit, weg is de nuance. Het is de grote boze aap, uit op geldelijk gewin, tegen de opgejaagde naturist. Dat de laatste anders dan in de roman en de eerste film gezegend is met een spraakvermogen komt bovendien goed uit voor de gestrande astronaut Mark Wahlberg, die het anders nog knap lastig kreeg het volk te leiden in een opstand tegen de behaarde tiran.
Die revolutie had natuurlijk moeten uitmonden in een groots spektakel. Maar PLANET OF THE APES legt als geen andere film de zwaktes van Tim Burton bloot. Met de BRAVEHEART-achtige finale kan hij net zo min uit de voeten als met de actiescènes van MARS ATTACKS! of BATMAN RETURNS. Ze maken een krampachtige en rommelige indruk. Daarbij blijven de personages zo plat als een dubbeltje. Een prachtig prentenboek als SLEEPY HOLLOW ondervindt daar nauwelijks hinder van, maar voor PLANET OF THE APES is het funest: de lotgevallen van astronaut Wahlberg en co laten je volledig koud.
Afgezien van Rick Baker’s bijzonder knappe grime en een mooie schurkenrol van Tim Roth als oorlogszuchtige apengeneraal legt Burton’s film het op alle fronten af tegen het origineel uit 1968.
NB: De oorspronkelijke PLANET OF THE APES is in een prachtige widescreen-editie op dvd uitgebracht. De dvd’s van de vier onderhoudende vervolgen zijn voorlopig alleen op Amerikaanse import te verkrijgen.
Copyright Roel Haanen. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #52, september/november 2001.
