In BLACK SWAN put Darren Aronofsky diep uit het collectieve onderbewuste. Daar waar, naast het sprookjesachtige silhouet van de sierlijke zwaan, de klassieke tegenstelling tussen goed en kwaad en het beroemde Zwanenmeer-ballet, ook de vreselijkste angsten verscholen liggen.
Ballet niet griezelig? Fans van SUSPIRIA weten beter, en dat is beslist niet de enige verwijzing die Aronofsky (PI, REQUIEM FOR A DREAM) maakt in zijn hallucinant mooie psychologische horrorfilm. En wie bij zwanen alleen denkt aan sierlijke witte vogels is kennelijk vergeten hoe volgens de Griekse mythologie Zeus de mooie Leda verkrachtte, of is zo’n beest nog nooit van té dichtbij genaderd.
Balletdanseres Nina Sayers (Natalie Portman, terecht genomineerd voor een Oscar) ziet maar één zijde van de zwaan. De breekbare, anorectische ballerina droomt ervan ooit de hoofdrol te mogen dansen in het beroemde Zwanenmeer, op muziek van Tsjaikovski. Nina woont nog bij haar bemoeizuchtige moeder (Barbara Hershey, een echo van SUSPIRIA’s Alida Valli), in een kamer vol pluche en roze. Het treurige, preutse meisje leeft in een suikerzoete wereld waarin een muziekdoos haar elke avond in slaap wiegt.
De artistiek leider van het balletgezelschap Thomas Leroy (Vincent Cassel) twijfelt er niet aan dat de delicate Nina geschikt is voor de rol van de witte zwaan. Maar: het is een dubbelrol. Kan Nina ook de rol aan van de zwarte zwaan? Haar kwade tegenpool in het verhaal: verleidelijk, seksueel, gevaarlijk. Leroy eist dat Nina haar grenzen verlegt en hij geeft haar huiswerk mee: ‘play with yourself’. Doodsbang probeert Nina die nacht te masturberen…
En dan is er nog Lily (Mila Kunis). Wanneer Nina haar op het damestoilet ontmoet, is Lily net bezig haar slipje uit te trekken. Lily kleedt zich bij voorkeur in het zwart en sleept Nina mee naar een wilde avond vol jongens, drank en drugs. Er ontstaat een soort vriendschap, die echter vooral getekend wordt door Nina’s fantasieën en angsten. Is Lily, die door Leroy als invalster is aangewezen, erop uit haar rol in te pikken? Is zij haar zwarte zwaan? Vragen die Nina tot volstrekte waanzin drijven.
BLACK SWAN is, net als Michael Powells THE RED SHOES, een balletfilm over de prijs die je betaalt voor de ultieme schoonheid. Maar het is vooral een horrorfilm over seksuele angst. De eenzame Nina is, zoals Catherine Deneuve in REPULSION, haar angst niet langer de baas. En Aronofsky maakt het zicht- en voelbaar door te lenen van de meester van de sekshorror, David Cronenberg. De close ups van de bloedende tenen die Nina wanhopig in haar spitzen perst; de wond die zij voortdurend openkrabt; het regelmatige braken; maar vooral het geluid van haar krakende enkelgewrichten Рdat is allemaal pure body horror. Sommige sc̬nes doen sterk denken aan THE FLY.
Aronofsky ging in 2006 nog behoorlijk onderuit met de kitscherige fantasyfilm THE FOUNTAIN, een soort bewegend Bob Ross-schilderij vol overdadige symboliek. Het weldadig losjes geschoten THE WRESTLER – overigens ook een verhaal over aan waanzin grenzende zelfopoffering – maakte daarna veel goed. Nina is in veel opzichten de vrouwelijke versie van de worstelaar die Mickey Rourke destijds speelde. Wat BLACK SWAN met THE FOUNTAIN deelt, is de aan kitsch grenzende esthetiek. De film loopt over van de kleurensymboliek en is opnieuw ontzettend barok vormgegeven. Alleen: deze film kan het hebben. Ballet en waanzin vragen nu eenmaal om het grote gebaar.
Anders dan Powell in THE RED SHOES kiest Aranofsky voor een palet van zwart, wit, grijs en een enkele pastelkleur. De kleuren exploderen pas wanneer Nina danst: in de disco met Lily of op de bühne. Wanneer het (seksuele) gevaar het grootst is. Wanneer, op het huiveringwekkende hoogtepunt, de zwarte zwaan haar vleugels openslaat.
Di: Fox (NL: 3 februari / BE: 23 februari)
Copyright Barend de Voogd. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 3 februari 2011.
