NEDERHORROR | Alsof het macabere, absurdistische BORGMAN al niet voldoende aanleiding is voor een gesprek met Alex van Warmerdam, komt de Schokkend Nieuws-redactie ook nog eens ter ore dat de regisseur zich zou hebben laten inspireren door… WRONG TURN 2: DEAD END. Op een zonnige augustusochtend melden we ons bij Van Warmerdam thuis om het gerucht op waarheid te onderzoeken en middels acht filmfragmenten diens kennis van de horrorfilm te testen.
Helaas hapert de techniek, zodat we van de acht geselecteerde fragmenten er uiteindelijk maar vier kunnen laten zien, en tussendoor de nodige tijd verdoen met het tevergeefs bekloppen van de meegebrachte iPad. Gelukkig blijkt de regisseur ook zonder stimulerende visuele middelen een paar schokkende onthullingen voor ons in petto te hebben.
Allereerst: hoe zit dat nou met WRONG TURN 2?
‘Toen ik aan BORGMAN begon ben ik gaan surfen op internet. Ik stuitte op dingen als ‘de tien beste horrorfragmenten’ en zo kwam ik bij WRONG TURN 2 uit. De openingsscène, waarin die vrouw doormidden wordt gehakt, vond ik ijzersterk. Wat ik er vooral zo goed aan vond, is dat het zo simpel wordt opgelost. Je ziet twee benen, buiten beeld gaat die bijl erin, een tel rust en dan vallen die ingewanden op de grond.’
In BORGMAN zit een korte, bloederige scène waarin een stuk vlees uit een been wordt gesneden. Zien we daar misschien de invloed van WRONG TURN 2 terug?
‘Nee, ik geloof niet dat dat direct van invloed was. Ik heb bewondering voor de oplossing die ze hebben gevonden, maar voor de rest vond ik het een hele saaie film. Weet je wat ik wel heb gestolen uit WRONG TURN 2? Geen hommage, maar gewoon ordinair jatwerk? Er klapt iemand op de voorruit van een auto en die komt dan op de grond terecht. De vrouw die achter het stuur zat, knielt bij hem neer en trekt iets uit zijn mond. Je ziet niet wat, maar het is iets vies. Daar heb ik in BORGMAN dat meisje met die bebloede zakdoek van gemaakt. Dat vond ik een sterk idee, iets uit de keel trekken van iemand die nog leeft.’
‘Waarom ik per se iets met horror wilde, geen idee. Ik heb wel altijd een hang naar het griezelige gehad. Wij waren thuis katholiek en in Den Bosch, waar ik als jongen woonde, had je in de Sint-Janskathedraal een aparte kapel voor Onze Zoete Lieve Vrouw van Den Bosch. Als je gebeden had voor de genezing van bijvoorbeeld een been en dat been genas, dan hing je daar een zilveren beentje op. Dat Mariabeeld is nu gerestaureerd, maar in die tijd had het zo’n afgeschilferd gezicht en daar kreeg ik dan nachtmerries van. Trouwens, in Den Bosch heb ik met een vriendje ook een lijk gevonden in de rivier die door de stad loopt, de Dieze. Wij waren stenen aan het gooien op het ijs en dachten eerst een gebloemd kussen onder het ijs te zien drijven. Om dat vrij te maken, gooiden we nog meer stenen. Toen draaide dat kussen om en kwam er een gezicht te voorschijn, met de haren uitwaaierend in het water. We hebben de brandweer en de politie gebeld en mijn vriend ook de krant. Die hoopte op een artikel ‘Twee jongens vinden lijk.’ Het bleek trouwens om een vrouw uit het bejaardentehuis te gaan die even verderop over een muurtje was gekukeld en verzopen. Daar hield ik dan weer helemaal geen nachtmerries aan over. Ik kan me ook niks van angst of medelijden met die vrouw herinneren.’
Van Warmerdam, die met het theatergezelschap Hauser Orkater in de jaren zeventig furore maakte, debuteerde op zijn 33ste als filmregisseur met ABEL, waarin hij zelf de hoofdrol speelde.
‘Toen ik in de jaren zeventig die films van Pim & Wim zag, dacht ik altijd: dat kan ik beter. Maar daar bleef het bij. Tot we met Hauser Orkater onder regie van Frans Weisz een filmpje maakten gebaseerd op een theatervoorstelling. Toen ik Frans aan het werk zag besefte ik dat je eigenlijk niks van techniek hoeft te weten, niks van lenzen, niks van licht. Je moet alleen weten wat je wilt zien. Dat was voor mij een openbaring. Ik dacht: als het zo kan, kan ik het ook, want de ideeën heb ik wel. Toen ben ik aan ABEL begonnen.’
Maar waar deed Van Warmerdam zijn eerste filmervaringen als toeschouwer op?
‘Mijn eerste films moet ik in het speeltuinverenigingsgebouw hebben gezien; Laurel & Hardy. Later kwamen daar WEST SIDE STORY, LAWRENCE OF ARABIA en PSYCHO bij en, wat ik ook zo eng vond, LES DIABOLIQUES. Ik krijg nu nog kippenvel als ik denk aan die man die dood is en dan opeens op een foto blijkt te staan, achter het raam. Zó huiveringwekkend. Dat zal, vergeleken bij wat er allemaal na is gekomen, inmiddels wel een beetje kinderachtig aandoen.’
Schokkend Nieuws protesteert. LES DIABOLIQUES is nog steeds verre van kinderachtig, evenals PSYCHO.
‘Ja, die heb ik laatst teruggekeken, en dat is toch wel ijzersterk. Het engste vind ik nog het moment dat zij in de auto wordt aangehouden door die agent met die bril. Moet je je voorstellen; toen ik PSYCHO voor het eerst zag, was ik veertien of vijftien. Ik wist niet eens dat dat soort films bestonden: énge films.’
Het tweede fragment komt uit de Amerikaanse remake van FUNNY GAMES (2007), het verhaal van een gezin dat door twee jongens wordt afgeslacht, evenals het origineel van de hand van de Oostenrijker Michael Haneke. Net als Van Warmerdam introduceert Haneke zijn indringers als op het oog beschaafde personen.
Van Warmerdam herkent het fragment niet. ‘Maar die witte handschoentjes baren me al erg veel zorgen.’ Schokkend Nieuws onthult de titel en refereert aan de talloze, naar aanleiding van de vertoning van BORGMAN in Cannes verschenen recensies, waarin een vergelijking wordt getrokken met de film van Haneke.
‘Ah, FUNNY GAMES, maar die heb ik nooit gezien. Daar durfde ik gewoon niet naartoe. Dat heb je wel vaker met dingen waar je van tevoren veel van hoort. Dat wil ik niet zien, denk ik dan. Als ik hoor dat de hoofdpersoon van ANTICHRIST haar clitoris afknipt, dan ren ik niet meteen naar de bioscoop. Dan denk ik: dat komt nog wel een keer. Al valt het achteraf vaak wel mee.’
‘In eerdere versies van BORGMAN zat vrij lang een slotscène waarin Borgman bij een volgende villa aanbelt. Op een keer waren mijn zoons bij een viewing en die zeiden: maar dat is hetzelfde als in FUNNY GAMES! Toen heb ik het er gelijk uit gehaald. En opeens begreep ik met terugwerkende kracht de commentaren die ik van Eurimages, het Europese filmfonds, op het scenario had gekregen. Daarin viel ook steeds de titel FUNNY GAMES. Aanvankelijk dacht ik: ja, flauw om dat op één hoop te gooien, twee films die gaan over een bende die een huis binnendringt. Mijn film heeft meer metafysische elementen en in FUNNY GAMES zijn het gewoon jongens die uit pure verveling een gezin afslachten.’
Het is ook een film waarbij de maker zijn publiek wil confronteren met het verlekkerd kijken naar geweld.
‘Dat stond mij ook tegen. Ik maak zelf wel uit hoe ik naar jouw film ga kijken, denk ik dan. Een beetje didactisch en ook een beetje hypocriet om een horrorfilm, wat het in feite toch is, zo een intellectuele ondertoon te geven.’
Schokkend Nieuws heeft nog een home invasion-fragment voor de filmmaker geselecteerd. In dit geval een stuk uit de openingsscène van het Franse MARTYRS (2008). In vergelijking met BORGMAN en zelfs FUNNY GAMES valt regisseur Pascal Laugier met de deur in huis.
Hoewel MARTYRS zich zal ontpoppen als een bizarre film die meer heeft te bieden dan alleen martelhorror, staat de openingsscène bol van realistisch verbeeld geweld. Schokkend Nieuws veronderstelt dat dit soort rauw realisme ver van Van Warmerdam afstaat.
‘Mijn benadering is gewoon een handtekening die ik als vanzelf heb ontwikkeld. Al het overbodige weglaten. Daar heb ik een antenne voor; zodra het te gewoontjes wordt of te naturalistisch… De Nederlandse traditie is vaak calvinistisch. Alles uitleggen, dialogen vol informatie stoppen. ‘Er is een ontploffing in de gasfabriek aan de Rijksweg 23! We moeten er gauw heen!’ Ach, het zal wel met mijn katholieke achtergrond te maken hebben, en ook met het theater. Als je het over home invasion hebt, dan kun je ook aan Pinter denken. En je hebt THEOREMA van Pasolini, wat ik overigens een ontzettend saaie film vond, niet doorheen te komen.’
Interessante combinatie met WRONG TURN 2 vinden wij, maar Van Warmerdam stelt dat hij tijdens het schrijven geen rekening houdt met wat anderen al eerder hebben gedaan.
‘Ik ben nu bijvoorbeeld bezig met een film over een huurmoordenaar. Dat vertel ik dan aan mijn jongste zoon en die noemt meteen tien films op met hetzelfde thema. Dan zeg ik: hou ’s op, man! Er zijn twintig verhalen op de wereld en daar doen we het allemaal mee, in allerlei varianten. Het gaat erom hóe je het doet.’
‘En even terug naar die home invasion; ik denk helemaal niet in termen van genres. Ik schrijf zonder dat ik een plan heb, ik weet helemaal niet waar het naartoe gaat. Het begint met Borgman in dat ondergrondse hol, vervolgens laat ik ‘m ergens aanbellen, maar dan weet ik nog niet wie er opendoet, of dat daar een echtpaar woont. Dat is het mooie van de menselijke hersenen: je bedenkt een heleboel tegelijk, dat je niet eens meer na zou kunnen vertellen, maar ineens voel je dat je iets te pakken hebt.’
Van Warmerdam laat zich niet in een hokje duwen, maar zijn nieuwe project over een huurmoordenaar duidt erop dat de schrijver/regisseur van BORGMAN nog even doorgaat met het exploreren van de duistere kanten van het bestaan.
‘Ik houd wel van het spelen en de poppenkast, maar ik ben natuurlijk ook ernstig, dus om aan het begin van een film een hele familie uit te moorden, dat zal ik niet gauw doen. Niet eens uit morele overwegingen, maar omdat ik dan geen idee heb hoe ik daarna nog verder moet, snap je.’
‘Maar ik houd er wel van om een beetje te fucken. Als het een beetje scheef gaat staan, en ongemakkelijk wordt. Ik hoop wel dat zo’n scène met dat been werkt. Toen de film in Cannes draaide, was er ook een horrorsectie in de zaal. Die begon te juichen bij de scène waarin het kleine meisje met een stoeptegel iemand de hersens inslaat.’
Nieuw fragment. Ditmaal uit THE NIGHT OF THE HUNTER (1955), de enige film die acteur Charles Laughton regisseerde. Over een moordende psychopaat (Robert Mitchum) die denkt uit naam van God te handelen. Gekozen vanwege de religieuze connotaties, waar ook Van Warmerdam mee speelt in BORGMAN.
Herkenning blijft opnieuw uit: ‘Zit er nou een soort clown in de tuin?’ Maar onthulling van de titel maakt wel een reactie los.
‘Dat is ook sterk, die film heeft mijn broer Vincent me voor mijn verjaardag gegeven! Die moet je zien, zei hij, want er zit ook een onderwaterscène in, net als in BORGMAN, iets met een autowrak. En ik heb ‘m nog steeds niet gezien.’
In BORGMAN is de herkomst van de hoofdpersoon onduidelijker. Is het zomaar een gek of toch een demon of gevallen engel? Van Warmerdam houdt het bewust ambivalent.
‘De zin waarmee de film begint verklaart alles, maar die vergeten de mensen heel snel. ‘Ze daalden neer op aarde om hun gelederen te versterken.’ Dat zijn gevallen engelen of duivels. Ik ben helemaal geen bijbelkenner, maar weet natuurlijk wel dat er verstoten engelen zijn. Ik dacht: een bijbeltekst doet het wel goed en toen heb ik er zelf een verzonnen. Dat is goed gelukt, want toen ‘ie in het Engels moest worden vertaald, werd ik opgebeld met de vraag: kun je me vertellen waar ik die tekst kan vinden?’
Bij het afscheid complimenteert Schokkend Nieuws de regisseur nog maar eens met zijn film. Het stempel van goedkeuring is, u begrijpt, een hele opluchting.
‘Nou, dank je wel. Ik dacht even: o jee, die echte horrormensen gaan zeggen: wat is dit voor een flutfilm? Maar je neemt een film toch zoals hij bedoeld is. Je gaat niet zeggen: waar blijft die motorzaag?’
