Op vrolijke feesten heb je weinig aan Lars von Trier. De angstige regisseur ploetert geregeld door depressies. Als remedie grijpt hij niet naar een doosje Prozac of Cipramil, maar maakt hij films.
De verhalen over von Triers excentrieke werkwijze en vermeende misogynie zijn onderwerp van talloze artikelen en commentaartracks op dvd’s. In de documentaire Von Trier’s 100 øjne (2000) is te zien hoe Björk tijdens de opnames van DANCER IN THE DARK gedurende drie dagen de set verliet omdat ze de confrontatie met de regisseur niet meer aankon. De hoofdrolspeelster uit ANTICHRIST, Charlotte Gainsbourg, is opvallend mild over haar samenwerking met de controversiële Deen. Misschien wel omdat haar geflipte personage een afspiegeling is van von Trier zelf.
ANTICHRIST opent met een stomende zwart-witproloog waarin een naamloze man (Willem Dafoe) en een vrouw (Charlotte Gainsbourg) stevig met elkaar vrijen. De scène is zowel poëtisch (de waterdruppels plenzen in slow motion uit de douchekop) als pornografisch (met dank aan de professionele body doubles). De intense schoonheid van het tafereel staat in schril contrast met de onafwendbare horror die zich ontvouwt. Simultaan met de vrijpartij zien we hoe een tweejarig kind uit zijn bedje klimt, een veiligheidshekje opent en een stoel voor een openstaand raam schuift. Op het moment dat man en vrouw hun orgasme uitschreeuwen, valt het kind van twee hoog de sneeuw in.
Wat daarna volgt, vat von Trier perfect samen met de titels die hij aan de hoofdstukken van zijn film geeft: verdriet, pijn, wanhoop en chaos. Dan vergeet hij nog twee andere belangrijke thema’s: schuld en schaamte. De vrouw belandt in een ziekenhuis, maar sloten antidepressiva en pakken bloemen helpen niet. Haar man, zelf therapeut, spoelt de hele zwik door het toilet en gooit het over een andere boeg. In hun buitenverblijf Eden, diep in de donkere bossen verscholen, moet vrouwlief de confrontatie met haar demonen aangaan.
Cynisch genoeg blijkt Eden geen aards paradijs maar een gekmakende hel. Eikels denderen voortdurend op het dak van het afgelegen hutje en Charlotte Gainsbourg gaat helemaal over de rooie. Hysterisch beukt ze een houten blok op Dafoe’s geslachtsorgaan tot er bloed uit spuit, waarna ze hem een slijpsteen door het been ramt. Ter compensatie verminkt ze zichzelf. Hoe en waar, dat hebt u vast al elders kunnen lezen.
Genrefans die uit zijn op een onbekommerd staaltje body horror komen bedrogen uit. ANTICHRIST is geen SAW. Von Triers film is niet zozeer een fysieke als wel een psychologische agonie waarin de regisseur verschillende begrippen op een assenstelsel uitzet: de beangstigende ratio van de man tegenover het destructieve instinct van de vrouw bijvoorbeeld. Of anders verwoord: de cultuur van de wetenschapper versus de natuur van de gevoelsmens. De conclusie is niet zo optimistisch, want die natuur is in de ogen van Von Trier door en door verrot. Toch een béétje typisch dat hij weer alle schuld in de schoenen van een vrouw schuift.
De provocatieve porno- en verminkingscènes eisen in de media de meeste aandacht op, maar leiden af van de essentie van Von Triers verhaal. Dat is niet zo eenduidig en zeker voor meerdere interpretaties vatbaar. Goed voor urenlange borrelpraat en doorwrochte essays vol Bijbelse retoriek. Los van alle surreële elementen die Von Trier in het bos opvoert – met als climax een pratende vos die voor chaos waarschuwt – had het achtergrondverhaal van de vrouw wat meer uitgewerkt mogen worden. Misschien zouden we haar dan ook wat meer begrijpen. Want hoewel Von Trier meermaals de sloophamer te voorschijn haalt, écht raken doet de film aanvankelijk niet. ANTICHRIST gaat pas na de aftiteling aan je vreten. De film kruipt langzaam onder de huid en blijft daar akelig kriebelen. Von Trier weigert immers veel te verklaren. De toeschouwer moet het met al die metaforen en symbolen zelf maar uitzoeken.
Naast een enfant terrible is Von Trier echter ook gewoon een begenadigd visueel cineast. Met een uitgebalanceerde cameravoering die afwisselt tussen schokkerig en gestileerd citeert hij uit en refereert hij aan werk van filmmakers als Carl Dreyer en Andrei Tarkovsky (aan wie de film opgedragen is) en beeldende kunstenaars als Edvard Munch en Hiëronymus Bosch. De natuur waarin beide hoofdrolspelers verstrikt raken, lijkt een grillig, uit de hand gelopen schilderij. Het maakt deze sowieso al depressieve en neerslachtige film er alleen maar donkerder en treuriger op. Wat laat vermoeden dat de Antichrist uit de titel gewoon Von Trier zelf is. Geen blije jongen; wel een filmmaker die je niet onverschillig kan laten.
Di: Wild Bunch (BE: 16 september/ NL: 29 oktober)
Copyright Hans Dewijngaert. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 1 oktober 2009.
