Robots die robots bouwen, dat kan niet goed gaan, zal de technofoob voorspellen. Het gaat mis omdat de méns de robot heeft gebouwd, zal de misantroop antwoorden.
Sciencefiction-schrijver Isaac Asimov was het beu dat robots en door mensen gecreëerde monsters in fictie altijd op hol slaan. In 1940 stelde hij samen met John W. Campbell van het tijdschrift Astounding Science Fiction de drie wetten van de robotica op:
Eerste wet: Een robot mag een mens niet verwonden, of moet actie ondernemen om te voorkomen dat een mens gewond raakt.
Tweede wet: Een robot moet de mens gehoorzamen, behalve als dit in strijd is met de eerste wet.
Derde wet: Een robot moet zichzelf beschermen, behalve als dit in strijd is met de eerste of de tweede wet.
De Britse onderzoeker Steve Grand, gespecialiseerd in kunstmatige intelligentie, beweert zestig jaar later dat Asimovs wetten even relevant zijn voor de robotica als bloedzuigers voor de moderne medische wetenschap. De wetten stammen volgens hem uit een tijd dat mensen nog heel naïef dachten dat intelligentie iets is wat je programmeert in een serie van logische proposities. Het enige voorbeeld van intelligentie dat we vooralsnog hebben, is ons eigen brein, waarvan we de basisprincipes nog lang niet begrijpen. Een robot op Mars die bodemgegevens verwerkt is vandaag de dag geen probleem meer, maar het interpreteren van situaties is nog een brug te ver. Een eerste stapje werd gezet in 1999 toen de Artifical Intelligence RoBot op de markt werd gebracht, een soort hond die emoties ‘kent’ als geluk, verdriet, boosheid, verbazing, angst en afkeer. Maar dit terzijde.
Het was Asimov met zijn wetten vooral te doen om excessen te voorkomen, afwijkingen die in de film I, ROBOT wel ontstaan. De SF-film van Alex Proyas (THE CROW, DARK CITY) heeft alleen de titel en de wetten van Asimov overgenomen, en laat de boel vervolgens ontsporen.
Politieman Will Smith is in de film zo’n beetje de enige die de robots wantrouwt. Ze zijn anno 2035 onschuldige manusjes-van-alles, die pakjes bezorgen en de vuilnis ophalen. Ze gaan bijna ongemerkt op in de massa als ze sjouwen met de boodschappen en de dozen van hun baasje. Ze lijken op mieren. De hulpjes zijn op de wereld gezet door U.S. Robotics, met de rijkste man ter wereld aan het roer. Hij vindt het niet erg dat de bibliotheken zijn verdwenen door de komst van internet en dat ambachtslieden hun baan zijn kwijtgeraakt door de komst van robots. Maar het idyllische beeld van de hulpvaardige robots sneuvelt wanneer één van hen verdacht wordt van moord op een ontwerper van U.S. Robotics.
Vervolgens wordt een aantal existentiële vragen opgeworpen dat al sinds Frankenstein op antwoord wacht. Kan een robot uniek zijn (zie ook Spielbergs A.I.)? Is hij geschapen met een doel? Zijn ratio en emotie twee verschillende werelden? Zo worden er kanttekeningen gezet bij harteloze logica en bij de imitaties van vrije wil. Alles ingepakt als een peperbonbon uit Hollywood, met helaas een iets te simpele plotafwikkeling. Interessant is dat de robot als eeuwig buitenbeentje wordt voorgesteld. Op een gegeven moment roepen de strak in het gelid staande robots tegelijkertijd ‘one of us’, zoals de gedrochten uit Tod Brownings FREAKS (1932) een zielsverwant verwelkomden. Moderne freaks zijn het, ghosts in the machine, die worden afgedankt in containers waar ze hun wrakke dagen slijten. Zo krijgt de machine de geest en verliest hij hem weer.
Copyright Mariska Graveland. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #64, najaar 2004.
