Naar eigen zeggen heeft Luca Guadagnino met SUSPIRIA zijn eerste horrorfilm gemaakt. Maar dan wel eentje die zoveel lagen en verwijzingen heeft, dat spanning en angst ver te zoeken zijn. Als bij de begintitel Six acts and an epilogue, set in divided Berlin in beeld verschijnt, weet je meteen dat je de komende 152 minuten goed zal moeten opletten.
Natuurlijk moet je van een remake van Dario Argento’s SUSPIRIA iets heel anders maken dan het visuele spektakel met bloedstollende soundtrack van Goblin uit 1977. Waar het origineel verwart en beangstigt door willekeurige moorden en gebrek aan een samenhangende plot, verwart en irriteert de remake – sorry, ‘cover’ – van Luca Guadagnino met te veel verhaal en te weinig mysterie. Guadagnino noemt zijn film Suspiria, hij verwijst in alle persuitingen steeds naar de grote invloed van eerst de poster en later de film van Argento, en ontkomt er zo niet aan dat zijn film wordt vergeleken met het origineel. En dan schiet de nieuwe film toch tekort. Dat ligt niet aan de prachtige soundtrack van Thom Yorke, het geweldige acteerwerk van onder anderen Tilda Swinton, Dakota Johnson, Mia Goth en Renée Soutendijk of de adembenemende choreografie van Damien Jalet. Nee, Luca Guadagnino wil veel te veel vertellen, waar Dario Argento vooral puur esthetisch overweldigde.
Het primaire kleurenpalet van Argento is vervangen door grijs- en beigetinten. Misschien is dit Guadagnino’s en cameraman Sayombhu Mukdeeprom’s manier om aan te geven dat het hier om iets groters en angstaanjagenders gaat dan enkel een dansgezelschap als front voor een lukraak moordende heksenkring. Het eerste geweld laat overigens lang op zich wachten; waar in het origineel het magentarode bloed je behoorlijk snel om de oren vliegt, laat Guadagnino ons ruim veertig minuten wachten op de eerste horrorscène, waarin hij het bloed ook nog heeft vervangen door pis en kwijl. Het originele scenario van Argento en Daria Nicolodi is een feest van onzinnige dialogen die je verwarren en telkens het gevoel van ongemak vergroten. Bij Guadagnino lopen elke zin en interactie over van betekenis. Ook elke camerazoom, elke vluchtig uitgesproken naam (Lacan!) en ieder beeld in de koortsdromen die de heksen aan de danseressen sturen, maakt hij belangrijk. Hij gunt je geen moment rust van de puzzel die hij aan het leggen is. Een puzzel over de verbinding tussen heden, verleden en toekomst, over matriarchaat versus patriarchaat, over religie, psychiatrie, feminisme en dans.
Wat ook meteen opvalt is dat Guadagnino zijn dansgezelschap plaatst in divided Berlin 1977. De muur staat fier overeind en West-Duitsland is het trauma van de Tweede Wereldoorlog nog aan het verwerken. Guadagnino gebruikt de politieke situatie als een rode draad in de film en legt de andere verhaallijnen – ja, meervoud – er parallel aan.
De ingang van het gebouw van Helena Markos’ dansgezelschap bevindt zich niet voor niets tegenover de met politieke leuzen bekladde Berlijnse Muur. Binnen de muren is een interne strijd gaande tussen Madame Blanc (Tilda Swinton) en Mother Markos (ook Tilda Swinton). Geweldloos maar gespannen, een beetje zoals de toen woekerende Koude Oorlog. De strijd wordt ook in verband gebracht met de generatie van de Tweede Wereldoorlog, die in West-Duitsland na halfslachtige denazificatie gewoon weer aan het dagelijks leven kon deelnemen.
Mother Markos heeft weliswaar het dansgezelschap succesvol overeind gehouden gedurende de oorlog, maar Madame Blanc, de sterchoreografe, trekt haar leiderschap in twijfel na het instorten van danseres Patricia Hingle (Chloë Grace Moretz). Wat Mother Markos precies wil blijft lange tijd onduidelijk, maar Madame Blanc lijkt in ieder geval lering te hebben getrokken uit de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog. “There are two things it can never be again: cheerful and beautiful,” zegt ze, in tegenspraak met de nazifilosofie, over dans in het algemeen en in het bijzonder over het pièce de résistance van het dansgezelschap, dat ongetwijfeld niet voor niets Volk heet.
Patricia Hingle wordt als jonge danseres gekoppeld aan de terreurorganisatie Rote Armee Fraktion, in 1970 mede opgericht om af te rekenen met de oude machthebbers uit de Tweede Wereldoorlog-generatie die in West-Duitsland de facto nog aan de macht waren. Zij vertegenwoordigt de nieuwe generatie die lijdt onder het juk van de ongestrafte ouders. In 1977 zijn de ontvoering van Hanns-Martin Schleyer, voorzitter van de Werkgeversbond en tevens ex-SS luitenant, en de kaping van Lufthansa vlucht 181 in volle gang. Guadagnino toont pro-RAF-protesten op straat en elke keer als de televisie of radio aanstaat gaat het erover. Dat is de setting waarin Susie Bannion (Dakota Johnson), een ogenschijnlijk naïeve ex-amish uit de Verenigde Staten, arriveert om zonder enige dansopleiding auditie te doen bij het wereldberoemde Helena Markos dansgezelschap. Haar komst kondigt in SUSPIRIA het echte begin van de strijd aan. Guadagnino geeft haar niet voor niets wortels in de mennonietengemeenschap, waardoor Susie in zekere zin weer thuiskomt in Duitsland. Goed, maar wat betekent het allemaal? Daar hebben we ogenschijnlijk Herr Doktor Josef Klemperer (wederom Tilda Swinton) voor nodig.
Patricia Hingle vertelt hem wat er aan de hand is in het dansgezelschap: het is een heksenkring en ze willen haar gebruiken, waarvoor precies weet ze niet. Dat doet er niet zoveel toe, want Klemperer gelooft uiteraard niet in heksen. Onder het credo ‘A delusion is a lie that tells the truth’ besluit hij dat het dansgezelschap een front is voor een terroristische organisatie en dat arme Patricia aan waanvoorstellingen lijdt. Na haar verdwijning wordt de film steeds onderbroken door Klemperers zoektocht naar de verdwenen danseres. Een zoektocht die parallel loopt aan Klemperers andere, oudere zoektocht naar zijn vrouw Anke (een cameo van Jessica Harper) die verdween tijdens hun vlucht uit Berlijn in 1943. Later blijkt hij toch minder detective en meer onderdeel van de puzzel wanneer hij door de heksen wordt gestraft met zijn eigen waanvoorstelling. ‘Why would we pity you? When women tell the truth you do not pity them. You say they are delusional.’ Weg met het patriarchaat!
Tilda Swinton speelt niet alleen Madame Blanc en Mother Markos, maar ook psychiater Klemperer. Dit laatste werd nog hevig ontkend bij de persconferentie op het afgelopen filmfestival van Venetië, waar SUSPIRIA ontvangen werd met enthousiast gejuich én luid boegeroep. Het spel ging zo ver, dat Swinton een brief voorlas van de ‘daadwerkelijke’ vertolker Lutz Ebersdorf, een zeer privaat persoon, in het dagelijks leven psychiater na een korte carrière in experimenteel theater. Het feit dat drie rollen vertolkt worden door één acteur zou potentieel interessant kunnen zijn, ware het niet dat Tilda Swinton zó goed is en de dikke lagen make-up zó overtuigend zijn, dat de kijker het niet per se doorheeft. En waar Swintons dubbelrol van Madame Blanc en Mother Markos achteraf nog mooi het thema verdeeldheid benadrukt, lijkt Lutz Ebersdorf alleen in het leven te zijn geroepen om met een geheel vrouwelijke cast te kunnen werken. Wat natuurlijk een mooi idee is. De in de film terloops aangehaalde controversiële psychoanalyticus Jacques Lacan beweerde ooit dat ‘There is no such thing as a woman.’ Swintons casting als man spreekt hem regelrecht tegen. There is no such thing as a man, want zij kan je spelen.
Toch weet Luca Guadagnino een aantal keer door alle verhaallijnen, door alle lagen make-up op Tilda Swinton en door zijn eigen puzzel heen te breken en je volledig te betoveren. De rol die hij in zijn film heeft weggelegd voor dans is superieur aan de brave pliés en klassieke pirouettes van Argento. In het origineel lijkt de setting, een dansschool in Duitsland, haast willekeurig gekozen. Het had net zo goed een kookschool in Frankrijk kunnen zijn. Maar Guadagnino maakt dans de ruggengraat van zijn film. Hij gebruikt dans als taal, als spreuk, als de uiting van de innerlijke, dierlijke kracht van vrouwen. In eerste instantie weggehoond door de docenten, smijt Susie Bannion haar klassieke balletschoentjes uitdagend weg en trekt ze met haar improvisatie de aandacht van Madame Blanc die verdiepingen hoger een repetitie leidt. Ja, in deze scène overtreft wonderkind Guadagnino dan eindelijk toch meester Argento.
Distributeur: Cinéart Nederland. Release NL: 15 november 2018. Copyright Feline Swaab. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Gepubliceerd in Schokkend Nieuws 134 (oktober/november, 2018). Online gepubliceerd op 14 november 2018.
