‘Dead in the Water’, sneerde een Amerikaanse criticus over de nieuwe film van M. Night Shyamalan, een regisseur die zich getuige LADY IN THE WATER steeds meer thuis gaat voelen in zijn eigen, spirituele universum.
De sneer geldt een film die sceptici inderdaad ruim voldoende munitie aanreikt om zijn maker als een zweverige charlatan af te schilderen. Shyamalan gebruikt zijn sprookjes op de rand van horror en fantasy weer nadrukkelijk om er zijn spirituele ideeën mee te illustreren. In zijn visie hebben wij allen deel aan een grote kosmische kracht, die zich in de schijnbaar meest alledaagse details en gebeurtenissen kan manifesteren; van een astma-aanval tot een handigheid in het oplossen van kruiswoordraadsels. Volgens Shyamalan heeft de mens die individuele tegenslagen, gaven, afwijkingen, etc. niet voor niets in zijn bagage meegekregen. Wanneer zijn personages tot het inzicht komen dat zij ieder op zich een onmisbaar onderdeel vormen van een groter kosmisch plan, en datgene wat eerst een handicap of trauma leek juist hun kracht is, pas dan zal de crisissituatie waarin de regisseur ze gebracht heeft, bezworen worden.
Oef. Niet echt de stuff waar de gemiddelde horrorliefhebber, die zijn honger naar het macabere pleegt te stillen met HOSTEL en SAW, meteen warm voor zal lopen. En eerlijk gezegd, ook schrijver dezes deelt dat irrationele, naar New Age en holisme neigende wereldbeeld niet. En toch valt moeilijk te ontkennen dat Shyamalan een uniek geval is, zowel in Hollywood als binnen de genres waar Schokkend Nieuws zijn bestaan aan dankt. Misschien schuilt de charme van zijn films in de combinatie van zeer particuliere religieuze overtuigingen en de ‘zachte’ manier waarop de regisseur ze er bij de kijker in masseert. Shyamalan probeert zijn publiek niet te vuur en te zwaard weer tot het geloof terug te brengen, zoals Mel Gibson met THE PASSION OF THE CHRIST, hij is de fluisterende therapeut die ons als het ware in een trance brengt, waarin we – voor de duur van de film althans – ontvankelijk blijken voor ideeën die we nuchter beschouwd zouden weglachen. Daarbij helpt het dat je je zonder problemen met zijn levensechte personages kunt identificeren; hun verbijstering en ongeloof bij de ontdekking van hun aandeel in het ‘kosmische plan’ zouden de onze kunnen zijn.
De term eigen universum viel al en in LADY IN THE WATER kan die zelfs letterlijk worden genomen. De film begeeft zich namelijk nooit buiten het appartementencomplex dat als een hoekig hoefijzer een binnenplaats met zwembad omsluit. Cleveland Heep (Paul Giamatti in een rol die dertig jaar geleden door Richard Dreyfuss zou zijn gespeeld) is er de muizige, stotterende conciërge annex klusjesman met een droevig verleden. Het leven gaat zijn grijze gangetje voor Heep, totdat hij aan de rand van het zwembad uitglijdt, bewusteloos in het water belandt en door een bleke jonge vrouw gered wordt. Deze Story (Bryce Dallas Howard, THE VILLAGE), zoals haar sprookjesachtige naam luidt, is een bezoekster uit ‘de blauwe wereld’ onder water. Niet zomaar een zeemeermin zoals Daryl Hannah destijds in SPLASH, maar een wezen dat zich met een missie onder de mensen begeeft. Over het belang van haar Boodschap kan getwist worden (ik werd er eerlijk gezegd niet warm of koud van), interessanter is de uitwerking van haar aanwezigheid op de verschillende bewoners van het complex. Aangeduid als een ‘narf’, een figuur uit een oud Oosters sprookje, is Howard zo gegrimeerd dat haar etherische, prerafaëlitische gestalte meer wegheeft van de kruising tussen een engel en Jezus Christus. De Verlichting die zij brengt is, zoals hierboven al beschreven, dan ook van religieuze aard. Door in Story en haar mythe te geloven, is het ook mogelijk het kwaad dat haar én de mensheid bedreigt uit te schakelen. Wie niet gelooft, zoals de door Bob Balaban gespeelde filmcriticus (!) die een extreem rationalisme hanteert (‘Waarom verklaren mensen elkaar in films altijd de liefde in een regenbui? Onzin!’), wacht de dood tussen de kaken van datzelfde kwaad.
Het laatste neemt in LADY IN THE WATER de gedaante aan van een soort weerwolf die in het hoge gras aan de open kant van het appartementencomplex zijn kans afwacht. Het zal ongetwijfeld weer klachten gaan regenen over de kwaliteit van de special effects waarmee deze hellehond gestalte heeft gekregen. Niet ten onrechte: hij ziet er inderdaad nogal nepperig uit. Maar je kunt achter het ongeloofwaardige voorkomen van het beest ook opzet vermoeden. Net als met de nauwelijks serieus te nemen aliens uit SIGNS (waar LADY IN THE WATER thematisch het dichtst bij in de buurt komt) lijkt Shyamalan zijn publiek niet met de concrete personificatie van het boze te willen confronteren, maar met het idee erachter. Het is alsof de regisseur expres een cliché opvoert, en dan nog rudimentair uitgewerkt ook, om ons beter van de symbolische waarde ervan te kunnen doordringen.
Het zal duidelijk zijn: hoe je ook over Shyamalan mag denken, over zijn eigenaardige maar thematisch opvallend consistente oeuvre ben je niet in twee zinnen uitgepraat. De volstrekt onmodieuze, en in dit geval aan de films van Val Lewton herinnerende atmosferische benadering van het horror/fantasy-genre (maar dan zonder diens pessimisme) irriteert én fascineert, en kan tot eindeloze bespiegelingen leiden over de plaats van de mens in het universum.
Dat laatste laat ik trouwens graag over aan de filmmaker zelf, die veel beter dan ondergetekende zijn weg weet te vinden in hogere sferen.
DI (NL): Warner Bros. (NL: 7 september / BE: 13 september) Copyright Phil van Tongeren. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 19 augustus 2006.
