Wat te denken als je een collega na afloop van de persvoorstelling van de nieuwe Paul Verhoeven hoort uitroepen: ‘Perfecte B-film!’? Het was ongetwijfeld complimenteus bedoeld, maar bevestigde eigenlijk alleen maar de indruk van gemakzucht en routine die zich tijdens het kijken naar HOLLOW MAN, Verhoeven’s variant op de H.G. Wells’ klassieker, was gaan opdringen.
De film mag dan met een recette van zo’n 27 miljoen dollar in het Amerikaanse premièreweekend het zoveelste record (‘biggest August opening!’) hebben gebroken, het gaat niet goed met onze man overzee. Getuige een interview met de Volkskrant heeft ook Verhoeven zelf zo langzamerhand zijn bedenkingen over een verder verblijf in Hollywood. Hij overweegt terug te keren naar Nederland, waar weliswaar minder geld valt te halen, maar de regisseur nog wordt gewaardeerd als auteur of op z’n minst als vakman met een persoonlijk stempel. En dat ’s Verhoeven, ook als zijn onderwerpen op het terrein van die ‘B-film’ liggen, zoals de gitzwarte satire STARSHIP TROOPERS.
Maar denk ook aan het compromisloze cynische Middeleeuwen-spektakel FLESH + BLOOD (1985) dat een hermetisch wereldbeeld presenteert waarin alleen plaats is voor wreedheid, opportunisme, hypocrisie en hebzucht. Menselijke waardigheid is bij Verhoeven een wankel begrip. De gelegenheid maakt de dief, maakt de moordenaar, maakt de verkrachter.
Zo bezien is het van FLESH + BLOOD niet eens zo’n heel grote stap naar HOLLOW MAN, het verhaal van een arrogante geleerde (Bacon) die door een fabuleuze uitvinding macht over zijn omgeving krijgt en deze onmiddellijk begint te misbruiken. De geleerde in kwestie, Sebastian Caine, heeft een serum uitgevonden waarmee levende wezens onzichtbaar kunnen worden gemaakt. Als de film begint is d‡t deel van het experiment al succesvol afgesloten. In het ondergrondse laboratorium staan rijen kooien opgesteld, die op het oog leeg zijn, maar in werkelijkheid een uiteenlopende diergaarde herbergen. Nog één hindernis is er te gaan. In een bloedstollende scène zien we hoe ook die wordt overwonnen: een met een anti-serum ingespoten gorilla wordt stukje bij beetje weer zichtbaar, beginnend bij het geraamte. Onder helse pijnen ondergaat het beest de versnelde groeistuipen, totdat alle organen, pezen, bloedvaten en tenslotte de huid zijn teruggekeerd. Dat van die helse pijnen lijkt me trouwens grote onzin, zelfs in het kader van een uit de duim gezogen wetenschappelijk experiment. De scène suggereert dat het serum wezens niet zozeer onzichtbaar maakt als wel fysiek afbreekt, letterlijk tot op het bot, waarna een ander goedje dat proces dan weer omkeert. Onzin of niet, de afdeling digitale effecten maakt er een fraai spektakel van, en daar gaat het maar om. Het eerste halfuur van de film stemt sowieso hoopvol. Bacon loopt nog in the flesh rond en is volkomen geloofwaardig als het in een overwinningsroes verkerende wonderkind. Ook Verhoeven lijkt er zin in te hebben. Een subtiele hint naar Caine’s latere onzichtbaarheid zit verstopt in een scène waarin het onderzoeksteam het succes viert met een etentje in een restaurant. Wanneer Caine’s door Shue gespeelde collega en ex-vriendin een blik werpt op de stoel naast zich, blijkt deze leeg te zijn. Maar Caine is gewoon even van tafel opgestaan om een luchtje te scheppen. Het is een bescheiden maar effectief knipoogje naar de kijker die de bui al ziet hangen.
Zodra de hoofdpersoon heeft besloten zichzelf met het serum in te spuiten en er vervolgens niet in slaagt terug te keren, begint ook de Verhoeven-signatuur snel te vervagen. De bijna onvermijdelijke vergelijking met Cronenberg’s THE FLY valt uit in het nadeel van HOLLOW MAN, te meer omdat Verhoeven veel minder doordacht omspringt met het thema van de man die zijn megalomane ambities met het verlies van zijn menselijkheid moet bekopen. Waar Jeff Goldblum’s Seth Brundle in THE FLY aanvankelijk met cynische berusting zijn transformatie van mens tot vlieg ondergaat, tot hij niet alleen lichamelijk maar ook mentaal tot het dierenrijk toetreedt en alle morele remmingen van zich afschudt, moet Caine’s aanwakkerende agressie via een onbeholpen uitgewerkte subplot aannemelijk worden gemaakt. Als hij er achterkomt dat zijn ex het bed deelt met een andere collega, gespeeld door Josh Brolin, slaan de stoppen definitief door. Maar hoe verder Caine in een isolement raakt, hoe platter de film wordt.
Een scène waarin de onzichtbare man het appartement binnenglipt van een overbuurvrouw, lijkt geen ander doel te dienen dan ook de toeschouwer ongestraft te laten gluren naar de prachtborsten van deze anonieme bijrolspeelster (de daaropvolgende verkrachting schijnt aan de censuur ten prooi te zijn gevallen). Niet alleen wordt Caine’s morele verval op scenario-niveau gebrekkig gemotiveerd, Verhoeven zelf maakt er dus een potje SBS6-soft porno van, dat hem in de Amerikaanse pers op een vergelijking kwam te staan met de voyeuristische escapades van Brian de Palma.
In de resterende scènes verschuift het accent van die pseudo-erotische suspense (Caine frommelt ook nog aan een ander paar borsten) naar de SF-horror van ALIEN, wanneer in het laboratorium alle vluchtwegen worden afgesloten en het Monster de jacht op het Meisje inzet, onderwijl ieder ander menselijk obstakel op plastische wijze uit de weg ruimend. ‘I always knew you were a bitch’, bijt de onzichtbare man zijn ex toe, terwijl hij haar alle hoeken van het complex laat zien. Wanneer Shue tenslotte de vlammenwerper op haar belager richt en voor de grote finale meelokt naar een liftschacht, zijn we inderdaad aangeland in het territorium van de B-film. Maar om daar het adjectief ‘perfect’ aan te koppelen, lijkt me wat te veel eer voor deze lege huls van een film.
Copyright Phil van Tongeren. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #46, juli/augustus 2000.
