“Het is heel duidelijk dat er een diepere betekenis in zit, maar ik weet niet wat,” zegt een jongen achter me na de voorpremière van BEAU IS AFRAID. Zijn vriend heeft een idee: “Was-ie niet gewoon de hele tijd dood ofzo?”
Zo’n film dus. De plot van Ari Asters derde laat zich makkelijk samenvatten: een man probeert het huis van zijn moeder te bereiken. Die beschrijving doet geen recht aan alle absurde uitstapjes en surrealistische symboliek die aan de oppervlakte de voornaamste aantrekkingskracht zijn van BEAU IS AFRAID, maar is wel de kern van de film.
Beau Wasserman (Joaquin Phoenix) is bang voor alles, en al die angsten zijn te herleiden naar zijn relatie met zijn moeder (Patti LuPone). Dat wordt al duidelijk uit een gesprek met zijn therapeut aan het begin van de film, en wordt daarna voortdurend bevestigd. De wereld waarin Beau leeft (of: de wereld zoals hij die ervaart) is op z’n best onverschillig, anders ronduit vijandig. In zijn stad is boodschappen doen een levensgevaarlijke onderneming. Mensen vermoorden elkaar op klaarlichte dag voor Beau’s flat en de lijken blijven dagenlang op straat liggen.
Zijn plannen om zijn welgestelde moeder te bezoeken vallen in het water als eerst zijn bagage en sleutels gestolen worden en hij vervolgens aangereden wordt door een busje. Geluk bij een ongeluk is dat in dat busje de enige twee vriendelijke mensen zitten die in de stad aanwezig lijken te zijn: Grace (Amy Ryan) en haar man Roger (Nathan Lane), die toevallig ook nog dokter is, waardoor Beau bij het echtpaar thuis kan herstellen van zijn verwondingen. Maar achter Grace en Rogers gulle glimlach gaat natuurlijk ook weer iets sinisters schuil. Ondertussen vraagt Beau zich vooral af hoe hij zo snel mogelijk bij het huis van zijn moeder kan komen, want hij is al zo laat en geen enkel excuus is goed genoeg…
Na HEREDITARY en MIDSOMMAR is dit iets nieuws voor Aster: een film waarin zijn stilistische virtuositeit en zwarte humor niet in dienst staan van een conventioneel horrorverhaal. Geen duivelsaanbidders of moorddadige Zweden te vinden. BEAU IS AFRAID is een nachtmerrieklucht die even schatplichtig is aan het werk van Charlie Kaufman (SYNECDOCHE, NEW YORK, I’M THINKING OF ENDING THINGS), met z’n dan weer grappige, dan weer angstaanjagende droomlogica, als aan dat van Larry David (SEINFELD, CURB YOUR ENTHUSIASM), met z’n komische observaties van menselijk gedrag en opeenstapelingen van obstakels voor de antiheld. Maar het niveau van zijn inspiratiebronnen haalt Aster niet. Hij ontbeert de subtiliteit, de meerduidigheid en vooral de melancholie van Kaufman, en is lang niet zo grappig als David.
Gelukkig is er Joaquin Phoenix, die (zoals vaker) het materiaal ontstijgt. Hij lijkt instinctief te weten wanneer hij de angst en verontwaardiging van zijn personage cartoonesk moet spelen en wanneer bloedserieus. Phoenix bewijst hier een ideale keuze te zijn voor de hoofdrol in welke Kafkaverfilming dan ook.
Kafka, Kaufman, David; het is geen toeval dat alle genoemde namen joods zijn, net zoals Phoenix en Aster. BEAU IS AFRAID maakt gretig gebruik van de stereotypen over dominante joodse moeders en neurotische joodse mannen. Dat is uiteindelijk waar alle symboliek in de film naartoe wijst: de favoriete thema’s van de grote joodse komieken van de vorige eeuw. Schuldgevoelens, existentiële angsten, familieteleurstellingen. Aster heeft er met al zijn hoogdravende set pieces bar weinig nieuws over te zeggen.
Wel blijft hij een uitmuntend stilist. Het is moeilijk niet gecharmeerd te raken door zijn keurig vormgegeven shots en zijn zelfverzekerde cameravoering. Maar zoals HEREDITARY in de schaduw van ROSEMARY’S BABY en DON’T LOOK NOW staat, en MIDSOMMAR in de schaduw van THE WICKER MAN, zo staat BEAU IS AFRAID in de schaduw van SYNECDOCHE, NEW YORK en de CURB-aflevering The Special Section.
Distributie: The Searchers (11 mei) Copyright Julius Koetsier. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 10 mei 2023
