Met TENET brengt Christopher Nolan wat we verwachten. Denderend spektakel en een complex verhaal dat uiteindelijk over weinig meer gaat dan z’n eigen complexiteit.
Een naamloze geheim agent (John David Washington) moet de wereld redden van de ondergang. De dreiging heeft te maken met ‘inversie’, een technologie waarmee objecten terug in de tijd gestuurd kunnen worden. Dat leidt tot leuke scènes met kogels die ín pistolen vliegen en auto’s die keihard achteruit rijden. Natuurlijk gebruikt Nolan dat gedoe met tijdlijnen die door elkaar lopen ook om de boel ingewikkeld te maken.
De regisseur en scenarist is er vaak van beschuldigd dat zijn films te veel expositie bevatten. Die kritiek klopt niet helemaal: vrijwel elke film heeft uitleg over de plot. Maar sommige vertellers zijn er gewoon beter in van die uitleg iets amusants te maken. Niet iedereen begrijpt het bekende adagium show, don’t tell. Als mensen klagen over too much exposition, is dat eigenlijk geen klacht over kwantiteit, maar over kwaliteit. Het is niet dat Nolan véél expositie gebruikt, maar dat zijn expositie saai is, want gortdroog. Hij toont niet, hij vertelt.
Neem de scène met de obligate cameo van Sir Michael Caine. Hij heet hier gewoon ‘Sir Michael’, alsof Nolan zegt: ‘laat ik maar niet doen alsof ik echt een personage heb bedacht.’ Caine is een uitlegmachine, die de protagonist even vertelt wat hij moet doen en waarom. De scène is niet slecht omdat het een expositiescène is, maar omdat Nolan geen enkele moeite doet om dat te verbergen.
De naam van Caines personage kan als een metagrapje gezien worden, net als het feit dat de hoofdpersoon geen naam heeft, maar ‘de protagonist’ genoemd wordt. Nolan kiest bewust voor een technisch complex, maar psychologisch eenvoudig verhaal. De personages zijn slechts tandwielen in zijn mechaniek. Met die aanpak is niets mis, zolang je zorgt dat de machine drááit. Nolan pauzeert te vaak om ons bij te praten, en dat wordt al gauw vervelend, temeer omdat zijn spel met tijd helemaal niet zo interessant is als hij lijkt te denken.
Aan het einde van BILL & TED’S EXCELLENT ADVENTURE hebben de titelfiguren sleutels nodig. Ze maken het volgende plan: als hun avontuur voorbij is, gebruiken ze hun tijdmachine om een paar dagen terug te reizen, en de sleutels voor zichzelf klaar te leggen. Bill: ‘That way, when we get here now, they’ll be waiting for us.’ En inderdaad, daar liggen de sleutels. Ted: ‘So, we can’t forget to do this, otherwise it won’t happen … But it did happen!’ Een uitstekende grap, én slim commentaar op de aard van tijdreisverhalen. Natuurlijk verwacht ik van Nolan niet de intellectuele uitdaging van BILL & TED. Maar als je in 2020 een lange dialoog besteedt aan het uitleggen van tijdreisparadoxen, ben je wel érg neerbuigend aan het vertellen.
De antagonist, Russische wapenhandelaar Sator (Kenneth Branagh), is het enige personage dat een potentieel interessante motivatie krijgt. Nolan slaat die potentie echter dood door Sators drijfveren heel letterlijk uit te leggen. Er is trouwens geen goede reden dat hij Russisch is, behalve dat schurken in spionagefilms dat nu eenmaal vaak zijn; misschien ook een metagrap, maar het blijft een slechte keuze om Branagh te laten proberen met Russisch accent te spreken. Niet dat zijn dialogen veel minder tenenkrommend zouden zijn in een accent dat hij wel beheerst. Als hij tegen zijn vrouw (Elizabeth Debicki) zegt: ‘If I can’t have you, no one can,’ is dat in alle talen een ondraaglijk cliché.
Nee, een goed verteld verhaal is TENET niet. Wel bij vlagen een overdonderende bioscoopervaring. Cameraman Hoyte van Hoytema (die eerder met Nolan samenwerkte bij INTERSTELLAR en DUNKIRK) schiet wat minder virtuoos dan we van hem gewend zijn, en wat rauwer; hij gaat voor realisme, wat de actiescènes een stevige impact geeft. Ter versterking staan geluidseffecten en muziek keihard in de mix. We zullen weten dat we in de bioscoop zitten.
Nolan is een van de weinige regisseurs die nog zo veel liefde tonen voor het grote doek. Daarvoor moeten we hem dankbaar zijn. Het blijft echter wachten tot hij op deze schaal een film maakt die even sterk is als MEMENTO: waarin de complexiteit geen dikdoenerij is, maar de kijkervaring verrijkt; waarin de thematiek niet tot in den treure uitgelegd wordt. TENET is niet meer dan een betere versie van INCEPTION. Wie INCEPTION geweldig vond weet genoeg. De rest kan rustig thuis blijven.
Distributie: Warner Bros. Release NL 27 augustus 2020, BE 26 augustus 2020. Copyright: Julius Koetsier. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 26 augustus 2020.
