ANDREY TARKOVSKY. A CINEMA PRAYER is een samenwerking tussen drie generaties. Andrej A. Tarkovski regisseert een documentaire over de films van zijn vader, Andrej Tarkovski, en laat daarin als leidmotief opnames horen van de gedichten van zijn grootvader, Arseni Tarkovski. Arseni’s poëzie was van groot belang was voor de artistieke ontwikkeling van zijn zoon.
Aresni en Andrej senior zijn al lang dood, natuurlijk, maar Andrej junior laat ze voor zichzelf spreken. Geen talking heads van bewonderaars of experts, alleen de woorden van vader en zoon, in gedichten en interviews, gepaard met fragmenten uit Tarkovski’s films, archiefmateriaal van de sets en nieuwe beelden van de draailocaties. Andrej junior houdt zijn ode aan zijn vader zo intiem mogelijk. Bij de interviewfragmenten vermeldt hij geen bron, en de vragen zijn vaak weggesneden, zodat we alleen Tarkovski horen vertellen. Zo krijgen zijn woorden een plaats buiten de tijd.
Wat hij vertelt over de totstandkoming van zijn films is aardig, maar kun je ook op Wikipedia lezen. Interessanter zijn Tarkovski’s observaties over kunst in het algemeen en zijn eigen werk in het bijzonder, soms heel concreet, dan weer net zo ongrijpbaar als zijn beroemdste scènes. We moeten in elk geval nergens een symbolische betekenis achter zoeken, zegt Tarkovski. Een symbool is een puzzel met een oplossing, en dat moet kunst nu juist niet zijn.
Wat dan wel? Daar wordt het ingewikkelder. Tarkovski spreekt met bewondering over de religieuze iconen van de titelfiguur uit zijn biopic ANDREJ ROEBLJOV (1966), die naast een figuratieve ook een ‘interne betekenis’ hebben: ze verwijzen direct naar het goddelijke. Maar de spirituele Tarkovski kan ook heel down to earth zijn. Hij herinnert zich een vertoning van DE SPIEGEL (1975), waarna in de zaal een hevige discussie ontstond tussen critici. Ze begrepen er niks van (‘zoals gebruikelijk,’ zegt Tarkovski). Dan komt de schoonmaakster binnen: ‘Jullie moeten weg, want ik moet de zaal schoonmaken. En trouwens, die film was toch hartstikke helder?’ En met een eenvoudige analyse van het menselijke conflict in DE SPIEGEL had die schoonmaakster volgens Tarkovski de kern van zijn film te pakken, waar al die critici met hun hoogdravende uitleg aan voorbij gingen.
Maar goed, de auteur is dood, niet alleen letterlijk, maar ook figuurlijk; met zijn resolute afwijzing van elke interpretatie van zijn films die niet de zijne is, lijkt Tarkovski niet echt in staat zijn films los te laten. Ook zijn sommige van zijn ideeën niet zo interessant als hij (of zijn zoon) lijkt te denken. Zoals hij zelf al vroeg in de film zegt: ‘ik ben een kunstenaar, geen filosoof.’
Voor de Tarkovski-liefhebber biedt A CINEMA PRAYER waarschijnlijk weinig nieuwe inzichten, maar wel een mooi, inspirerend en voorbij-vliegend anderhalf uur. Elk moment dat we in het donker met Tarkovski mogen besteden is de moeite waard – en, hoewel de meester zelf waarschijnlijk ook tegen deze kwalificatie zou protesteren als hij in leven was om de docu te zien, dikke pret.
Distributie: Eye. Release NL: 28 november 2019. Copyright: Julius Koetsier. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 27 november 2019.
