IRON SKY, het passieproject van de Finse filmmaker Timo Vuorensola over nazi’s op de maan, was een uiterst genietbaar culthitje. Na een hobbelig productieproces van zeven jaar ziet sequel THE COMING RACE dan eindelijk het licht.
Hoewel IRON SKY in 2012 slechts een bescheiden financieel succes was, bood het open einde zeker ruimte voor een vervolg. Waar het origineel wat betreft financiering nog gesteund werd door een bonte verzameling aan filmfondsen, kleine studio’s en particuliere sponsors, is THE COMING RACE volledig door crowdfunding tot stand gekomen. En dat duurde even, aangezien Vuorensola dit keer een twee keer zo groot budget voorzag en de productie onderweg geplaagd werd door enkele rechtzaken aangaande beeldrechten van enkele betrokken VFX artists.
Zeven jaar is lang voor een niche-franchise, dus bij dezen nog even een korte geheugenopfrisser. In IRON SKY bleek dat de nazi’s na hun nederlaag in 1945 naar de maan waren gevlucht, alwaar zij zich onder leiding van hun nieuwe Führer, Wolfgang Kortzfleisch (Udo Kier), geduldig voorbereidden op een terugkeer naar hun thuisplaneet. Ze werden ternauwernood gestopt door de Verenigde Naties, die vervolgens prompt uiteenviel toen bleek dat op de maan het zeldzame Helium-3 te vinden was, met een totale nucleaire holocaust tot gevolg.
In de twintig jaar na die Derde Wereldoorlog is het leven op de maanbasis min of meer gewoon doorgegaan. Maar de basis is de oorlog niet onbeschadigd doorgekomen en is het einde nabij, overvol door een massale toestroom van vluchtelingen van de aarde. Waar de kolonie onder leiding van de hervormde lerares Renate Richter (Julia Dietze) in eerste instantie de fascistische ideologieen juist liet varen, is het oude gedachtegoed langzamerhand weer aangewakkerd door machtsbeluste demagogen. In deze op springen staande snelkookpan ontmoeten we Obi (Lara Rossi), dochter van Richter en de enige die ziet dat er iets moet gebeuren. Als ze van een van de vluchtelingen verneemt dat er op aarde nog mensen diep onder het aardoppervlak leven, en dat zij de beschikking hebben over een energiebron waarmee het voormalige Vierde Rijk te redden valt, verzamelt ze een groep gelijkgestemden en vertrekt richting aarde.
De titel van dit tweede deel is een directe verwijzing naar de sciencefictionroman The Coming Race van Edward Bulwer-Lytton. Dit boek werd anoniem uitgebracht in 1871, een tijd waarin inmiddels verklaarde natuurlijke fenomenen, zoals electriciteit en magnetisme, nog gehuld waren in mystiek. Het verhaal over de Vril-ya, ondergronds levende wezens die superieur zijn aan de gewone mens en in harmonie leven met de onuitputtelijke natuurlijk energiebron Vril, was behoorlijk populair in die tijd. En ondanks dat de science alle ‘feiten’ uit die tijd al lang tot fiction had gereduceerd, sprak het concept van een master race ook driekwart eeuw later nog steeds bepaalde mensen aan.
Juist, Adolf Hitler en consorten hadden een haast pathologische voorliefde voor alles wat hun theorieën over de culturele, wetenschappelijke en fysieke dominantie van de Ariër maar enigszins zou kunnen onderbouwen. Geen idee was te gek en de grenzen tussen realiteit en fantasie leken niet te bestaan. Iets wat we natuurlijk al jaren terugzien in films. Van de occulte onzin in RAIDERS OF THE LOST ARK (Steven Spielberg, 1981) tot aan de frenologie-expedities naar de Himalaya die de insteek vormden voor SEVEN YEARS IN TIBET (Jean-Jacques Annaud, 1997), blijven de uitzinnige interesses van de nazi’s een rijke bron van inspiratie voor filmmakers. Zo ook voor Vuorensola. Als THE COMING RACE namelijk iets duidelijk maakt, is het wel dat de filmmaker zich dit keer grondig ingelezen heeft in de meer exotische kant van de nationaal-socialistische nalatenschap. Het is dan ook jammer dat zijn research en toewijding zich niet heeft vertaald in een degelijker film. Want THE COMING RACE is een rommeltje. Na een veelbelovende start, waarin we meer te weten komen over het wel en wee in de maanmaatschappij, verwordt de film al snel tot een schoolvoorbeeld van hoe je een potentieel levensvatbare cultfranchise na één succesje vakkundig de nek omdraait. De grootste fout die je als indie cultfilmer kan maken met een vervolg, is niet snappen wat mensen in eerste instantie nou zo leuk vonden aan je vorige film.
IRON SKY was zeker niet perfect, maar tussen alle melige popculturele knipogen en blikvangende set pieces door was de film wel een gedegen satire met een verrassende gelaagdheid. Zo was bijvoorbeeld de subplot over hoe de Amerikaanse president (Stephanie Paul) voor haar herverkiezing gebruik maakt van op nazi-rethoriek gebaseerde mediamanipulatie opvallend profetisch. Ook de onwil van de kleinzerige VN-landen om samen te werken voor een betere wereld sloeg de spijker op zijn kop. Ondertussen hadden de acteurs, een schmierende Kier voorop, zichtbaar plezier met hun karikaturale personages en foute dialogen. Maar het belangrijkst: omdat het verhaal gebaseerd was op daadwerkelijk onderzoek en experimenten van het Derde Rijk aangaande rakettechnologie en ruimtereizen, was de film op een geestige manier toch historisch accuraat.
In THE COMING RACE helaas niks van dit alles. Dit keer is de basis pure fictie en de relatieve geloofwaardigheid van het origineel wordt al vrij snel de luchtsluis uitgesodemieterd. Het eendimensionale verhaal lijkt slechts te zijn opgebouwd uit een serie ludieke sales pitches, bedoeld om de geldschietende fans te plezieren. De ideeën hadden in handen van een vakkundige scenarist nog tot een coherent en vermakelijk avontuur kunnen leiden, maar om overklaarbare redenen besteedde Vuorensola het script uit aan nieuwkomer Dalan Musson. Deze Amerikaan met nul feature-credits op zijn CV heeft een totaal ander soort humor en klaarblijkelijk weinig grip op het bronmateriaal. Als je als schrijver praktisch geen nazi’s in een nazikomedie laat opdraven snap je gewoonweg niet waar je mee bezig bent. De satirische ondertoon is ook nog eens vrijwel compleet verdwenen en sommige grappen worden tot vervelens toe uitgemolken, of zijn door het slepende productieproces simpelweg achterhaald. Zo is Tom Green als Steve Jobs-vererende sekteleider in eerste instantie een lichtpuntje, maar wordt hij helaas al snel een persiflage van een persiflage. Onverstandig genoeg reduceert Musson de sterren van de eerste film (Kier, Dietze en Paul) tot vrij nutteloze randfiguren, zonder ze te vervangen door adequate equivalenten. Rossi doet haar best de film te dragen, maar haar rol als stoere actieheldin is te generiek om enige indruk te maken.
Aan ambities bij het IRON SKY-team geen gebrek. Maar in plaats van zich te richten op een solide verhaal rondom reeds bewezen personages, maken Vuorensola en de zijnen met THE COMING RACE de klassieke sequel-fout door de focus te leggen op meer en groter. Dit soort low-budgetprojecten valt of staat bij de welwillendheid van de fans, maar los van wat vermakelijke scènes krijgen ze bar weinig terug voor hun investering. De toekomst zal leren hoe vergevingsgezind ze zijn, want de postcredit-scène hint al naar een derde deel.
Distributie: Splendid Film (Release NL: 13 juni 2019). Copyright Daan Snouck Hurgronje. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Deze recensie verscheen tevens in SN138 (juni/juli 2019). Online gepubliceerd op 12 juni 2019.
