Dan Gilroy wist een aantal jaar geleden hoge ogen te gooien met het duistere NIGHTCRAWLER. Het kunstzinnige uitgangspunt voor zijn Netflixfilm VELVET BUZZSAW klinkt veelbelovend, maar komt helaas niet uit de verf.
Als kunsthistoricus die actief is binnen de kunstkritiek blijft het me verrassen dat er zo wordt neergekeken op de eigentijdse kunstscene. Dan Gilroys VELVET BUZZSAW valt in een lange traditie van satirische en neerbuigende inkijkjes in de wereld van egocentrische kunstenaars, op geld beluste galeriehouders en sluwe critici. Als portret van dit oppervlakkige en pretentieuze wereldje kan VELVET BUZZSAW niet tippen aan de originele komedies THE SQUARE en UNTITLED, maar misschien is het niet helemaal eerlijk om de film daarmee te vergelijken.
VELVET BUZZSAW probeert duidelijk van twee walletjes te eten, want naast een vileine klucht is het ook een horrorfilm. Wel jammer dat Gilroy op beide vlakken faalt, terwijl hij in NIGHTCRAWLER zo’n goede balans had gevonden tussen een unheimisch gevoel van spanning en de realiteit van alledaags geweld in de VS. En dat in een onwerkelijk nachtelijk LA, dat als een soort personage een rol vervulde in die film.
VELVET BUZZSAW begint in een net zo onwerkelijke stad: Miami. Op de prestigieuze kunstbeurs die door Art Basel in de grootste stad van het zonnige Florida wordt georganiseerd, zien we verschillende gewiekste kunstbobo’s turen en rondhuppelen tussen de stands. Kunstcriticus Morf Vandewalt, gespeeld door Jake Gyllenhaal, is zo invloedrijk dat hij door kunstprofessionals het hof wordt gemaakt. Een goede recensie is blijkbaar een garantie voor succes op de kunstmarkt. Als echte criticus moest ik daar natuurlijk keihard om lachen. As if…
Gyllenhaal speelt Morf als een verwijfde en neurotische biseksueel. Hij moet oppassen dat hij na OKJA niet blijft steken in irritante en overdreven typetjes. Zijn hoofdrol in NIGHTCRAWLER was overtuigend creepy, maar als Morf is hij het lopende cliché van een weifelende en wereldvreemde criticus die gevangen zit in zijn eigen, zelfvoldane bubbel.
Het hele kunstcircus wordt nog aangevuld door de bitchy kunstverkoopadviseur Gretchen (een scherpe Toni Colette die zo weer is verdwenen), de bitchy galeriehouder Rhodora (Rene Russo in een interessante rol die verder niet wordt uitgediept), haar bitchy assistente Josephina (een overtuigend narcistische Zawe Ashton) en een bitchy John Malkovich als gevestigde kunstenaar die zijn mojo kwijt is. Geniepig bespelen zij elkaar voor eigen gewin. De enige persoon die nog iets onschuldigs heeft, is Coco (Natalia Dyer uit STRANGER THINGS): een onnozel tutje uit Michigan die is neergestreken in kunstland en moeite heeft om een vaste positie te bemachtigen in de scene. Zo schippert ze van baan naar baan terwijl de duistere plot van de film zich ontrafelt.
De horrorpremisse wordt ingezet als Josephina ontdekt dat een oude man, die in haar appartementencomplex is overleden, een hele verzameling schilderijen heeft achtergelaten. Er zit echter een addertje onder het gras: in zijn testament heeft deze Vetril Dease uitdrukkelijk de opdracht gegeven om zijn oeuvre na zijn dood te vernietigen. Als Josephina stiekem een blik werpt op de doeken die het verlaten appartement sieren, raakt zij gelijk in de ban van Deases duistere kunstenaarsvisie. Dit moet haar baas Rhodora zien!
De werken van deze outsider artist hebben iets weg van de Duitse figuratieve schilder Max Beckmann, maar dan nog eens aangedikt met omineuze symboliek en helse, schreeuwende figuren. Helaas komen de schilderijen door matige specials effects op bepaalde momenten tot leven. Deases gekwelde levensverhaal, waarin misbruik en geweld de rode draden vormen, zijn natuurlijk de sinistere angel van zijn oeuvre. Gilroy moet zich hebben laten inspireren door het vreemde (ware) verhaal van outsiderkunstenaar Henry Darger, die óók een mysterieus leven leidde en een grote verzameling macabere en fantasierijke kunst naliet na zijn dood.
Gilroy vergooit al snel het naargeestige potentieel van zijn verhaal. De onsympathieke persoonlijkheden van zijn personages zijn een goed excuus om ze af te straffen met hulp van de demonische schilderijen die fatale hallucinaties opwekken. Rhodora ziet alleen maar dollartekens en streelt Morfs ego als ze hem een tekst laat schrijven over deze onbekende meester. Dease is plotseling helemaal hot in de kunstscene. De rijke verzamelaars bieden tegen elkaar op en Gretchen orkestreert de hype. Ondertussen gebeuren er gruwelijke dingen die teleurstellend over the top in beeld zijn gebracht. Zo wordt een van deze cultuurproffesionals opgeslokt door street art terwijl een flierfluitende opbouwer wordt aangevallen door scherpe apenklauwen die uit een kitscherig doek springen. Eng is het geen moment en de vergezochte wijzen waarmee deze kunsttypes aan hun eind komen zijn lui uitgedacht en van de pot gerukt. Spaarzame en langzaam opgebouwde horror à la HEREDITARY had veel beter gewerkt in deze setting.
Voor wie een hekel heeft aan de eigentijdse kunstscene en ook zijn bloeddorst wil lessen doet er beter aan DEEP DARK te zien waarin het idee van de muze op gore wijze wordt geperverteerd. Zelfs matige films zoals ART SCHOOL CONFIDENTIAL (geregisseerd door Terry Zwigoff en naar de graphic novel van Daniel Clowes) en THE DEVIL’S CANDY weten de combi tussen kunst en horror beter op het palet te kwakken. VELVET BUZZAW valt in vergelijking gewoon erg tegen. Jammer, na het beklemmende NIGHTCRAWLER.
