Heeft Sam in UNDER THE SILVER LAKE nou een vreemd complot ontdekt na de mysterieuze verdwijning van zijn knappe buurvrouw? Of zegt zijn obsessie juist iets over onze eigen ongezonde band met de popcultuur?
Je zou het op het eerste gezicht niet zeggen, maar eigenlijk is UNDER THE SILVER LAKE een perfecte metgezel van Steven Spielbergs READY PLAYER ONE. Al zijn er natuurlijk veel verschillen, want waar Spielbergs ADHD-sci-fi-boekverfilming zich afspeelt in een dystopische toekomst, zitten we bij David Robert Mitchell gewoon in een Los Angeles dat je al duizend keer eerder hebt gezien. Maar net als de personages in READY PLAYER ONE zit ook Sam (Andrew Garfield in slacker-modus) vast in een fantasiewereld die wordt gevoed door popcultuur en nostalgie.
Kwamen de referenties bij Spielberg in de vorm van een CGI-stortvloed die je probeerde te overrompelen, dan zijn ze in UNDER THE SILVER LAKE lekker hip analoog en relaxter gedoseerd. Terwijl hij een oudere buurvrouw begluurt die topless op haar balkon staat, flitsen de verwijzingen al voorbij: de naakte hippies in Robert Altmans THE LONG GOODBYE (1973), de geile voyeur in Brian De Palma’s BODY DOUBLE (1984) en natuurlijk James Stewart in Alfred Hitchcocks REAR WINDOW (1954). Een poster van die laatste film hangt trouwens ook prominent in Sams appartement, mocht je de link over het hoofd hebben gezien. Sam heeft meer oud spul, zoals een platenspeler en een Nintendo 8-bitspelcomputer. Niks geen VR-headset of handschoen. En hij heeft de oude Playboy bewaard, die hem aanzette tot zijn eerste trekbeurt.
UNDER THE SILVER LAKE zit vol met dit soort dingen. Niet vreemd voor een film die zich afspeelt in een stad waar fictie en werkelijkheid en heden en verleden door elkaar lopen. Los Angeles is als een luchtspiegeling waar de geschiedenis van de cinema overvloeit in het alledaagse leven. Als personage zou Sam een nakomeling kunnen zijn van the Dude uit THE BIG LEBOWSKI, Doc Sportello uit INHERENT VICE of Alex Cutter uit CUTTER’S WAY. Allemaal non-conformistische antihelden die een weg moeten vinden door een cynisch, corrupt en verdorven modern Californië. Het grote verschil tussen Sam en die mannen is dat hij het vooral in zijn eentje moet opknappen. Hierdoor ga je ook vermoeden dat zijn bizarre theorieën misschien iets zeggen over zijn wankele psychische gesteldheid.
Het is natuurlijk een mooie dame die de speurneus in hem doet ontwaken. Sams wellustige blikken vallen op sexy nieuwe buurvrouw Sarah, die verleidelijk dartelt in het zwembad van het appartementencomplex. Hij beleeft ook een intieme avond met deze blondine (Riley Keough, die met haar coupe iets wegheeft van Laura Palmer), waar ze openhartig babbelen over masturbatie. Maar dan is Sarah opeens foetsie. Sam schaduwt haar huisgenote die banden heeft met een vreemde hipster in een piratenkostuum. Ondertussen raakt hij in de ban van een strip over een vreemde killer die de stad terroriseert. De tekenaar heeft paranoïde theorieën over wie de macht heeft in Los Angeles. En dan is er ook nog een miljonair die is verdwenen, een seriemoordenaar die het op honden heeft voorzien en de band Jesus and the Vampires die geheime boodschappen in hun liedjes smokkelt.
Het web van intriges waar Sam in verstrengeld raakt is gevuld met popreferenties, maar de duistere verbanden en diepere connecties die worden blootgelegd zijn ook erg leeg. Het is popcultuur als middel om te vluchten en een zinloze realiteit betekenis te geven, hoe kunstmatig en vergezocht die betekenis ook is. Want ondanks zijn zoektocht is Sams echte leven behoorlijk kansloos: zijn auto wordt weggesleept omdat hij die niet kan afbetalen. En een huisuitzetting dreigt omdat hij geen geld verdient en de huur niet kan ophoesten. Misschien niet zo gek dat je dan maar droomt van een schone jongedame die nog te redden is. En zo zoekt Sam naar de verborgen verbanden tussen popliedjes en boodschappen op verpakkingen van cornflakes. Een plaat van Jesus and the Vampires wordt achterstevoren afgespeeld en oude game-tijdschriften worden nauwkeurig doorgenomen voor geheime boodschappen. Want alles is met elkaar verbonden… toch?
UNDER THE SILVER LAKE is ambitieus, maar begaat veel misstappen door de vele scènes die niet werken. Bij grappig bedoelde momenten haal je vaak de schouders op. Als Mitchell wil choqueren gebeurt vaak hetzelfde. Een close-up van een drol in de plee? Serieus, gast? En dan is er ook nog wat overbodig geweld dat moeilijk matcht met taferelen die juist komisch zijn. De weelderige soundtrack weet je tenminste nog enigszins in de grote boze stadsfeer te brengen, maar er zijn ook plotgaten en narratieve cul-de-sacs. Wat bovenal intrigeert aan deze neo-noir: wat wil Mitchell nou precies zeggen met dit alles?
Om daar een antwoord op te vinden is het verhelderend om het essay Le cinema du glut van Nick Pinkerton erbij te pakken, dat hij schreef naar aanleiding van READY PLAYER ONE. Pinkerton heeft het daarin over films en series van nu, waarin het verwijzen naar het verleden van de populaire cultuur in een stroomversnelling is geraakt. Het zijn tijden waarin er geen generaties meer lijken te zijn: ‘(…) claim to a certain identikit of epoch-defining pop objects has traditionally been part and parcel to generational identification, but as the chain of generational linearity has been severed or disrupted, a sense of ‘My generations’ propriety goes out the window with it.’
En zo glippen wij als makers en kijkers door verschillende perioden, stijlen en decennia, zoals de dimensies die Rick and Morty tijdens hun kolderieke avonturen kunnen betreden. Voor Pinkerton is deze grote massa aan popcultuur een soort vuilnishoop geworden. Een immense rommelmarkt waar producenten en consumenten tussen stijlen shoppen. En omdat dit door het internet voor iedereen toegankelijk is geworden, is de nichepositie van de nerd en fanboy nu mainstream geworden. Maar die popcultuur met zijn belofte van genot, escapisme en rebellie is ook leeg omdat ze is gekoppeld aan een overkoepelend systeem waarin alles als het ware te koop is en waaraan je niet kan ontsnappen. Mitchell hint in zijn film ook naar iets groters dat ongezien de macht heeft en alles opslokt.
Er zijn meer van dit soort momenten die dienen als een soort wake-up call voor Sam en voor ons: word eens wakker uit de puberale droom van popmuziek, films en computerspelletjes! Maar is er een alternatief? Niet echt, en Mitchell is pessimistisch gestemd over de toekomst van de moderne mens, die zich in zijn narcisme en hedonisme in een cocon wikkelt om aan de wereld te ontsnappen. Sam heeft wel behoefte aan menselijk contact, maar de mensen om hem heen zijn als inwisselbare figuranten. Dat geldt vooral voor de vervangbare vrouwen die hij achtervolgt. Vervangbaar, want in L.A. lijken zij weinig opties te hebben. Of je bent een actrice of een prostituee of allebei. Misschien daarom is Mitchell in bepaalde kritieken al als misogyn getypeerd. Opmerkelijk is wel dat UNDER THE SILVER LAKE wat dieperliggende gelijkenissen heeft met zijn debuut THE MYTH OF THE AMERICAN SLEEPOVER. Een film die ook gaat over een ideaal en waarin ook een oude Playboy uit een la wordt gehaald. Tieners volgen schijnbaar onbereikbare meisjes en als hun wens in vervulling gaat, blijkt het droombeeld toch anders te zijn dan gehoopt. Iets vergelijkbaars gebeurt ook in UNDER THE SILVER LAKE, maar toch voelt de manier waarop vrouwen hier worden bejegend niet helemaal kosjer. De male gaze overheerst, ook al legt Mitchell die bij het systeem dat hij eigenlijk wil bekritiseren.
Zoals Pinkerton al aangaf is alles deel geworden van iets groters waar je moeilijk onderuit kan komen. Wat kun je dan als kunstenaar nog doen om te rebelleren? En daar wringt het in UNDER THE SILVER LAKE. Waar READY PLAYER ONE nog meedeint op de golven van de overheersende popcultuur, beziet Mitchell alles vanuit zijn eigen wereldbeeld. Toch is UNDER THE SILVER LAKE een document van zijn tijd. Een film die onze drang om te ontsnappen onder de loep neemt en laat zien dat wij daardoor alleen maar meer verwikkeld raken in datgene dat we willen ontvluchten.
Bioscooprelease: 9 augustus (Nederland), 15 augustus (België) 2018. Copyright George Vermij. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Gepubliceerd in Schokkend Nieuws 133 (augustus/september, 2018). Online gepubliceerd op 8 augustus 2018.
