Toen Vincent Price eind jaren zestig naar Engeland vertrok om in opdracht van zijn broodheren van American International Pictures in een horrorfilm te spelen, dacht hij dat hem gewoon weer een Edgar Allen Poe-verfilming stond te wachten. Maar op de set van MATTHEW HOPKINS: WITCHFINDER GENERAL liep een jong broekie van een regisseur rond, die iets heel anders in gedachten had dan raven, druipkaarsen en zwellende boezems.
Deze Michael Reeves wilde realisme, en had het lef de veteraan te vragen of hij niet steeds zo druk met zo’n hoofd wilde bewegen. ‘Jongeman, ik heb 48 films gemaakt, hoeveel jij?’ ‘Drie goeie’, luidde het brutale antwoord. Daar kon Price wel om lachen, en de rest van de opnamen verliep vlekkeloos.
Het was trouwens een leugen, want Reeves had twee slechte films op zijn naam staan. De derde zou wèl goed worden, maar het werd tevens zijn laatste. Een jaar na de première van WITCHFINDER GENERAL, zoals de film inmiddels kortweg heette, pleegde een depressieve Reeves zelfmoord. Hij was 24. Zijn plekje in de Britse cinema is door zijn zwanenzang echter gewaarborgd. Het verhaal van de 17de eeuwse heksenjager brak destijds met de theatrale traditie van de Hammer studio. Reeves schetste een zo getrouw mogelijk portret van een duister hoofdstuk uit de Engelse geschiedenis. Ten tijde van de burgeroorlog tussen de volgelingen van koning Charles en generaal Cromwell (1645) was het land in een staat van totale anarchie geraakt. Daar maakten mensen als Matthew Hopkins dankbaar gebruik van. Deze advocaat liet zich betalen om heksen aan te wijzen, die hij vervolgens zelf terechtstelde. Zijn methode was waterdicht. Als een heks verzoop was ze onschuldig, als ze bleef drijven schuldig en werd ze verbrand. Jonge vrouwen liet hij vaak nog even leven om ze te kunnen misbruiken.
Van de producent die hem THE SORCERERS had laten maken kreeg Michael Reeves een boek over Hopkins in handen gedrukt, plus 80.000 pond om er een film van te maken. Reeves zag gelijk volop mogelijkheden. Door uitsluitend op lokatie te draaien kon hij de kosten beperkt houden. Samen met cameraman John Coquillon gebruikte hij het Britse platteland als ruig decor voor hangpartijen, brandstapels en hinderlagen. Sobere muziek en het vermijden van uitgesproken horrorelementen versterkten het onbehaaglijke gevoel. WITCHFINDER GENERAL is niet uitgesproken eng, maar wel heel sinister. Denk aan Verhoevens FLESH + BLOOD en je zit aardig in de goede richting; exploitatie met voldoende eigen smoel om te blijven boeien.
WITCHFINDER GENERAL deed goede zaken en kreeg ook behoorlijke kritieken, maar liep al snel tegen censuur op. Het eerste wat sneuvelde was de complete titel. Vervolgens sneed AIP er voor de Amerikaanse markt nogal wat bloed uit, en plakte er de Poe-titel THE CONQUERER WORM op. Voor de Special Edition dvd werden twee versies gereconstrueerd: een director’s cut en de zogenaamde exportversie. Deze voor de Europese markt bedoelde versie gaat het verst in het tonen van de gruwelen, zoals in de meest beruchte scène. Hierin laat Hopkins een gekruisigde heks levend op een brandstapel zakken. Waar de extra shotjes vandaan komen is niet duidelijk, maar het is inferieur materiaal dat lelijk afsteekt tegen het ongecoupeerde beeld. Wel aardig is dat je zo goed kunt zien hoe destijds de censor zijn schaar hanteerde.
WITCHFINDER GENERAL wordt wel de beste Britse horrorfilm ooit genoemd. Dat lijkt me teveel eer. Het is wel een heel effectieve productie, waarbij Reeves met een klein budget wonderen verrichtte. Dat geldt ook voor deze Special Edition. Genrekenner Kim Newman schreef een prima introductie tot de cinema van Reeves, en ook de documentaire Blood Beast vertelt alles wat je over de regisseur moet weten. Opvallend is de snelle ontwikkeling die Reeves doormaakte: van het stupide REVENGE OF THE BLOOD BEAST via het merkwaardige THE SORCERERS tot WITCHFINDER GENERAL. Als je die lijn doortrekt kom je vanzelf uit bij grootse dingen. Dat die nooit plaats hebben gevonden is dan ook een tragedie voor de Britse cinema.
Extra’s: ***
Copyright Mark van den Tempel. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #55, zomer 2002.
