VOORPRET | Ter ere van de start van de nieuwe serie van Bryan Fuller AMERICAN GODS maakt Theodoor Steen een lijst met tien moderne updates van folkloristische verhalen.
AMERICAN GODS, de nieuwe serie van Bryan Fuller (HANNIBAL, PUSHING DAISIES), gebaseerd op het gelijknamige boek van Neil Gaiman, start vandaag. Iedereen die het boek gelezen heeft weet dat we updates kunnen verwachten van vele Godenverhalen uit verschillende culturen (Noors, Afrikaans, Oost-Europees, Arabisch), maar ook van typische Amerikaanse volksverhalen als Johnny Appleseed. In navolging van AMERICAN GODS verzamelden wij een tiental moderne updates van bekende folkloristische verhalen die eeuwenoude sagen en legendes situeren in het heden of de toekomst, gerangschikt per cultuur.
1. Indiaas liefdes-epos: RAAVAN/RAAVANAN
De Ramayana geldt als het belangrijkste Indiase heldendicht en als een grote inspiratiebron voor veel cinema uit India. Mani Ratman, een van Indiaas belangrijkste regisseurs, maakte twee versies van een passage uit de Ramayana. Één in Hindi, getiteld RAAVAN (2010), en één in Tamil, getiteld RAAVAANAN (2010). Beide zijn uitstekende moderne gangster-updates van het verhaal waarin Sita ontvoerd wordt door een demonenkoning, hier een gangsterbaas die haar echtgenoot (een politieagent) naar het leven staat. Een andere moderne update is SITA SINGS THE BLUES (2008) van animator Nina Paley, die het verhaal gebruikt als metafoor voor haar eigen liefdesverdriet. Wantrouwen en hartzeer zijn van alle tijden.
2. Japanse monsters: THE GREAT YOKAI WAR
Bijna elke Japanse fantasy-film grijpt terug op aloude verhalen. Hayao Miyazaki, van Studio Ghibli, spint er garen bij, en ook Makoto Shinkai (CHILDREN WHO CHASE LOST VOICES FROM THE DEEP BELOW, YOUR NAME) ziet de goden en monsters nog achter elke struik. Takashi Miikes THE GREAT YOKAI WAR (2005) valt op door het enorme scala aan typisch Japanse creaturen dat ten tonele wordt gevoerd. Net als in AMERICAN GODS worden alle folkloristische verhalen door een blender gehaald. Niet alleen Kappa’s komen langs, maar ook Tanuki’s, Otoroshi’s, Tengu’s en nog veel meer, net als personages uit moderne manga’s. Het is een postmodern kijkje in de Japanse folkloristische ziel.
3. Op zijn Grieks: FUNERAL PARADE OF ROSES
Geen enkele mythologie is zo geplunderd door filmmakers als de Griekse (en in het verlengde de Romeinse). Niet alleen Hollywoodfilms als Chris Columbus’ PERCY JACKSON AND THE LIGHTNING THIEF (2010) en de Coen Bros.’ O, BROTHER WHERE ART THOU (2000, naar Homerus’ Odyssee) zijn hervertellingen van aloude Godenverhalen, ook arthouse-auteurs als Marcel Camus (ORFEU NEGRO, 1959) en Jean Cocteau (ORPHÉE, 1950) maakten updates. Zelfs John Hughes’ WEIRD SCIENCE (1985) grijpt terug op de mythe van Pygmalion. Een van de meest unieke is echter FUNERAL PARADE OF ROSES (1969) van de onlangs overleden Toshio Mashumoto. Een Japanse queerpunk-update van het verhaal van Oedipus, met travestieten, groteske pop-art-hallucinaties en, voor die tijd, expliciete content. Bijzonder en bijzonder goed.
4. Scandinavische bosnimfen: THALE
Scandinavische folklore is hip, getuige AMERICAN GODS en Marvel-wasbordje THOR. Toch zijn de mythologische verhalen niet zo vaak ge-update naar het heden als je misschien zou verwachten. Hoewel Scandinavië naast Thor en Loki ook een rijke traditie aan verhalen kent over bostrollen, is TROLLHUNTER (Andre Øvredal, 2010) een uitzondering. Bijzonder is ook THALE (Aleksander Nordaas, 2012), deels een liefdesverhaal en deels actiehorror, waarin een hurdur, een bosnimf, door twee mannen wordt ontdekt wanneer ze een plaats delict aan het opruimen zijn. Een mooie low-budget film waarin hedendaagse schaduworganisaties en vroegere mythes hand in hand gaan.
5. Jesus Christ Superstar: SOUTHLAND TALES
Bijna elke Hollywood-film waarin een messiaanse actieheld met de initialen JC zijn opwachting maakt is in wezen een update van Christelijke mythologie, zie THE MATRIX, THE DAY THE EARTH STOOD STILL en zelfs DIE HARD. Minder vaak gebruikt, ondanks Hollywoods liefde voor apocalyptische rampenfilms, is De Openbaring van Johannes, het hallucinante laatste Bijbelboek waarin de aarde vergaat en Jezus terugkomt. SOUTHLAND TALES (2006), de zwaar onderschatte monsterflop van Richard Kelly (DONNIE DARKO) is een hedendaagse hervertelling van dat Bijbelboek, met Sean William Scott als de messias, The Rock als een valse profeet, Wallace Shawn als de antichrist en Sarah Michelle Gellar als ‘De hoer van Babylon’. De film kijkt weg alsof je een avondje aan het zappen bent op de bank, waarbij MTV, SATURDAY NIGHT LIVE, jaren-tachtig actiemeuk, reli-propaganda, KEEPING UP WITH THE KARDASHIANS en een documentaire over de postmoderne cultuurtheorie van Baudrillard elkaar afwisselen. Genoeg om je apocalyptische angsten aan te jagen, inderdaad.
6. Egyptische aliens: IMMORTEL (AD VITAM)
Egyptische mythologie wil nog wel eens opduiken in sciencefiction, omdat de piramiden volgens sommigen enkel gebouwd zouden kunnen worden door aliens. Dat is tenminste de bewering van complottheoreticus Erich von Däniken, wiens schrijfsels een grote inspiratiebron waren voor diverse films als STARGATE, PROMETHEUS, INDIANA JONES AND THE KINGDOM OF THE CRYSTAL SKULL,THE FIFTH ELEMENT en GODS OF EGYPT. In hetzelfde straatje bevindt zich IMMORTEL (AD VITAM) (2004) van regisseur Enki Bilal. Een aparte film waarin de god Horus neerstrijkt in het New York van de toekomst en daar een astronaut als menselijke ‘host’ neemt. Enki Bilal, tevens striptekenaar, baseerde de film op zijn eigen Nikopol-trilogie en filmde IMMORTEL volledig met green screen en digitale effecten, waardoor de film eruitziet als een tot leven gekomen graphic novel.
7. Arthuriaanse strijders: AVALON
Arthuriaanse legendes blijven onsterfelijk, getuige de terugkeer van elementen in films als MONTHY PYTHON AND THE HOLY GRAIL en KINGSMAN: THE SECRET SERVICE. Een bijzondere variant vinden we in de Pools-Japanse co-productie AVALON (2001) van regisseur Mamuro Oshii. Deze cyberpunkfilm is minder geïnteresseerd in de magische zwaarden en de Ridders van de Ronde Tafel, maar meer in de metaforische kwaliteiten van het mythische eiland Avalon als een soort van hiernamaals, waar krijgers hun wonden kunnen likken. De melancholische berusting in sterfelijkheid en het einde van de strijd wordt ge-update als een verhaal over een futuristische game waarin virtual reality een manier van leven is geworden. Werd destijds onterecht ontvangen als een rip-off van THE MATRIX, maar ligt net als laatstgenoemde strak in de lijn van Oshii’s eigen GHOST IN THE SHELL.
8. Grimmige Europese sprookjes: SOMBRE
Even populair als de Bijbel of Griekse mythologie is het updaten van sprookjesfiguren naar de moderne tijd. Neil Jordan spint er garen bij, met moderne updates van Roodkapje (THE COMPANY OF WOLVES, 1984), zeemeerminnen (ONDINE, 2009) en Sneeuwwitje (IN DREAMS, 1999). Ook een film als Till Kleinerts DER SAMURAI (2014) is een strakke update van de sprookjes van de gebroeders Grimm, net als Matthew Brights Tarantino-esque misdaadfilms FREEWAY (1996, naar Roodkapje) en FREEWAY II: CONFESSIONS OF A TRICKBABY (1999, naar Hans en Grietje). Interessants is echter SOMBRE (1998) van Phillipe Grandrieux, waarin het verhaal van Roodkapje en de wolf een update krijgt als kunstzinnige seriemoordenaarsfilm. De moordenaar in kwestie wurgt vrouwen, maar probeert zijn leven te beteren als hij verliefd wordt op een van zijn potentiële slachtoffers, als ware zij Roodkapje. Grandrieux filmt dicht op de huid, vaak out of focus en gebruikt een indringende soundtrack vol dronende gitaren en ruis, waardoor er een zintuiglijke, prachtig naargeestige sfeer ontstaat.
9. Luddevudde in de Kalevala: JADE WARRIOR
Een unieke combinatie van folkloristische verhalen vinden we in Anti-Jussi Annila’s JADE WARRIOR (2006), de eerste Finse martial-arts film. De film speelt zich in twee tijdperken af: het China van duizend jaar geleden en hedendaags Finland. De verbindende factor is de Finse sage De Kalevala, een heldenepos dat pas in 1835 opgetekend werd, maar dat een honderden jaren oude orale traditie kent. JADE WARRIOR knipt vernuftig door de tijd heen en geeft een unieke draai aan de mythe, door de actieplot te verplaatsen naar het oude China, maar het epische liefdesverhaal te situeren in het heden.
10. Arabische nachten: Adam Greens ALADDIN
Duizend-en-een-nacht is tientallen malen verfilmd, door Ray Harryhausen (de SINBAD-films) en Disney (ALADDIN), maar zelden maakt men de vertaalslag naar het heden. Een recent voorbeeld is Miguel Gomes’ ARABIAN NIGHTS-trilogie (2015), maar daarin wordt slechts de vertelstructuur van het epos gebruikt: tientallen korte en lange verhalen, verteld door een vrouw die zo een koning geboeid moet houden om haar executie uit te stellen. De verhalen zijn hier echter bijna allemaal originele creaties van Gomes. Wel een directe moderne update vinden we in ALADDIN (2016) van muzikant Adam Green, dat het verhaal over een dief en een geest uit de fles update naar een New York bevolkt door hipsters (onder wie een slecht opgedroogde Macaulay Culkin) en de toverlamp een 3D-printer is. De esthetiek van de film, met sets volledig opgebouwd uit bordkarton en papier-maché is in ieder geval uniek.
AMERICAN GODS is vanaf vandaag te zien via Amazon Prime.
