Hij is een beetje een schertsfiguur geworden na BOWLING FOR COLUMBINE. Een relikwie van het oude Amerika. Je ziet ’m zo voor je in z’n schommelstoel op de veranda. Deken over zijn benen, dubbelloops op zijn schoot, op de loer voor tresspassers. Maar het humorloze, conservatieve imago dat zich in Michael Moore’s Oscarwinnende documentaire tegen Charlton Heston keerde, verschafte sf-films als PLANET OF THE APES, THE OMEGA MAN en SOYLENT GREEN een bepaalde ernst. De laatste twee titels zijn onlangs tegelijk op dvd uitgebracht.
[gezamenlijke bespreking van THE OMEGA MAN en SOYLENT GREEN]
Twee dystopische toekomstvisies met tegengestelde uitgangspunten: in THE OMEGA MAN is Heston de laatste mens op aarde, in SOYLENT GREEN speelt hij een politieman in een overbevolkt New York van 2022. THE OMEGA MAN zag ik voor het eerst toen ik een jaar of elf was en stond sindsdien in mij geheugen gegrift als een ijzersterke film. Een misvatting, blijkt nu. Niet de film, maar het concept is ijzersterk. De film is gebaseerd op de roman I Am Legend van Richard Matheson, die in 1964 reeds werd verfilmd ALS THE LAST MAN ON EARTH en ook gold als inspiratiebron voor George ROMERO’S NIGHT OF THE LIVING DEAD. Het boek handelt over de laatste overlevende van een virus dat de rest van de wereldbevolking in vampiers deed veranderen. In zijn tot fort omgebouwde woning werkt Robert Neville aan een serum, terwijl hij ’s nachts wordt belaagd door bloedzuigers. Voor de rol van Neville is Heston een uitstekende keuze. Met zijn verbeten kop en doodshoofdgrijns straalt hij de juiste mengeling van cynisme en waanzin uit. In een van de eerste scènes zit hij overdag alleen in een bioscoopzaal naar WOODSTOCK te kijken. Op het doek vertelt een hippie hoe belangrijk het is ‘dat we met zijn allen kunnen samenleven en gelukkig zijn.’ Neville mompelt de woorden mee. Hij heeft daar vaker gezeten, alleen in die bioscoopzaal. In zijn blik zijn afschuw en fascinatie te lezen, alsof hij naar een gruwelijk ongeluk kijkt. In wezen is het dat ook: duizenden gelukkige mensen die niet beseffen dat hun laatste uur geslagen is. De eerste tien minuten van de THE OMEGA MAN zijn de beste, met Heston dolend door een verlaten stad vol lijken en puin. (Al is op het haarscherpe beeld van de dvd soms goed te zien hoe op de achtergrond auto’s rijden en passanten over straat lopen!) Na de sterke opening verandert de film langzaam in een krukkig geregisseerde actiefilm. De scenarioschrijvers hebben zich nogal wat vrijheden met Mathesons roman veroorloofd. In een introductie op de film legt scenariste Joyce Carrington uit dat ‘het gewoon niet goed voelde’ om vast te houden aan het oorspronkelijke idee van vampiers. Het moest actueler, dus werden de vampiers overlevenden van een biologische oorlog, die veranderden in albino’s en zich verenigden in een sekte die zonder al teveel fantasie ‘the family’ werd gedoopt. Deze nachtelijke wezens, aangevoerd door Matthias (Zerbe), gaan gekleed in monnikspijen en staan een terugkeer naar de middeleeuwen voor. Leuk bedacht, maar griezelig is anders. Sterker: onder de weinig doeltreffende regie van tv-veteraan Boris Sagal vormen de albino’s niet zelden een kluchtige bende. Zelfs in een scène waarin Neville op de brandstapel wordt gezet, lukt het Sagal niet om enige spanning te genereren. De opgeblazen vlotte muziek vol blazers en strijkers, zo typerend voor tv-tunes uit de jaren zeventig, helpt ook niet echt. Naast de introductie van vier minuten bevat de dvd ook een grappige featurette, gedraaid op de set. We zien Heston in gesprek met een professor in de antropologie, over de psychologische conditie van zijn hoofdpersonage. Ironisch genoeg was het met deze wetenschapper beter converseren geweest over Mathesons roman, waarin de strijd tussen Neville en zijn tegenstanders er een is tussen de laatste overlevende van het mensenras en een nieuwe soort, voor wie hij een wanschepsel is; een idee dat in deze verfilming nauwelijks uit de verf komt. Een film die wel overeind blijft, zelfs als je de schokkende ontknoping kent, is SOYLENT GREEN. Met name vanwege de gedetailleerde en overtuigende manier waarop het overbevolkte New York anno 2022 is verbeeld. Dat begint al bij de geraffineerde fotomontage tijdens de begintitels, waarin razendsnel wordt getoond hoe de VS in de vorige eeuw werden volgebouwd met wolkenkrabbers, snelwegen en parkeerplaatsen. De montage sluit naadloos aan op het New York van 2022, een betonnen jungle, overbevolkt en vervuild. Ruimte, voedsel en water zijn schaars. Mensen slapen in trappenhuizen en kerken en worden in leven gehouden met soylent green, een koek gemaakt van zeewier, die eens per week bij distributiecentra wordt uitgedeeld. In een spectaculaire scène komt een mensenmassa in opstand als blijkt dat de voorraden soylent green zijn uitgeput. De oproerpolitie veegt ze met bulldozers van de straat. De rijken wonen in luxueuze appartementen, compleet ‘bemeubeld’ met seksslavinnen. Wanneer een industrieel wordt vermoord en rechercheur Thorn (Heston) in diens penthouse poolshoogte komt nemen, heeft de diender meer aandacht voor het verse voedsel, de sterke drank en het stromend water, dan voor het slachtoffer. Thorn bedenkt zich geen moment, neemt een kussensloop en steelt alles wat hij mee kan nemen. Diezelfde avond keert hij terug om gratis gebruik te maken van ‘het meubilair’ van het slachtoffer. Hestons vertolking van Thorn als een man die meer geoccupeerd is met de verbetering van zijn eigen situatie dan met zijn werk, draagt bij aan de geloofwaardigheid van SOYLENT GREEN als een film over een dog-eat-dog toekomst. Voor idealisme is hier geen plaats meer. De herinnering aan de oude wereld wordt vertegenwoordigd door Edward G. Robinson die, in zijn allerlaatste rol, Thorns ‘boek’ Sol speelt. Omdat papier schaars is, werken politiemensen met menselijke boeken die feiten, jaartallen en gegevens opzoeken en onthouden. Het is in de dialogen tussen Sol en Thorn, die de oude wereld nooit gekend heeft, waarin SOYLENT GREEN het scherpst is. Thorn: ‘Ja ja, ik weet het. Toen jij jong was, waren de mensen beter.’ Sol: ‘Nonsens. Mensen waren altijd verrot. Maar de wereld was prachtig.’ Voor Robinson, die op dat moment al stokdoof en ziek was, werd tijdens de opnamen een feestje georganiseerd. Een verslag hiervan is op de dvd terug te vinden, evenals een promotionele featurette (tien minuten) en audiocommentaar van Fleischer en Leigh Taylor-Young. Die laatste fungeert als stoorzender tussen de analytische en doordachte toelichting van Fleischer. De grote afwezige op het commentaar is Heston zelf. Misschien waren de samenstellers van de dvd beducht voor de foute praatjes van de versleten oude ijzervreter. film ***1/2 / extra’s **1/2 Copyright 2004 Roel Haanen. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #61, p49.
