De grootste puzzel ter wereld bestaat uit 18.000 stukjes, maar we durven te wedden dat de SAW-franchise er ondertussen meer telt. In het vierde deel heeft de creatieve Ikea-moordenaar Jigsaw zoveel cassettebandjes, post-it’s, valse sporen en nepaanwijzingen rondgestrooid, dat enkel vijfsterrenpuzzelaars het nog kunnen volgen.
Was Jigsaw trouwens niet dood aan het einde van de derde film? Jazeker, en daar wordt aan het begin van het vierde deel dan ook niet flauw over gedaan. Tijdens de autopsie worden hersenen, darmen en maag netjes in de weegschaal gelegd. Of het ietsje meer mag zijn? Tussen de glibberige organen zit een cassettebandje verscholen. De geoefende kijker weet: een boodschap van Jigsaw. It’s not over, the games have just begun. Het eerste spelletje lijkt heerlijk bijbels. Jigsaw stuurt een blinde en een stomme de arena in. Als de ene de andere kon zien en als de andere tegen de ene kon praten, dan was hun bevrijding een gebakken eitje. Helaas, het loopt bloederig af. Hoe die scène precies in de hele film past, komen we slechts helemaal op het einde te weten.
Een nieuw scenaristenteam nam het voor deze film over van James Wan en Leigh Whannell en het lijkt er op alsof ze meteen willen bewijzen hoe ingenieus hun scenario in elkaar steekt. Voor de argeloze kijker zit de verhaallijn jammer genoeg even vast als de twee gelinkte ringen uit de klassieke truc van de goochelaar. Je kan schuiven, draaien en trekken wat je wilt, je krijgt ze niet uit elkaar. Dat komt vooral omdat de scenaristen het tijdsverloop erg vaag houden: wat zijn flashbacks en wat speelt zich in het heden af? Op het einde schuift de goochelaar de ringen behendig uit elkaar, maar je weet nog steeds niet hoe de truc werkt. De onontwarbare verhaallijn leidt van de ene martelscène naar de andere. Leverde dat in het eerste deel nog een bijna onhoudbare spanning op, dit keer laten de boobytraps je ijskoud. Dat komt vooral omdat je de mensen die er in belanden nooit leert kennen. De scènes waarbij de slachtoffers in, onder of tussen griezelige mechanismen draaien zijn gratuit en repetitief. Je weet zo onderhand wel hoe Jigsaw te werk gaat en je kent het moralistische vingertje dat hij naar zijn slachtoffers opsteekt. Maar: als Jigsaw en zijn hulpje Amanda dood zijn, wie heeft dan eigenlijk de vingers aan de knoppen?
De scenaristen laten zich traditiegetrouw slechts tijdens de laatste minuten van de film in hun kaarten kijken, maar een geraffineerde, vindingrijke wending zoals in het eerste deel zit er niet in. Het spelen met tijd en perspectief kan erg boeiend zijn, maar in SAW IV lijkt het teveel een handig trucje om een patstelling op te lossen. Bovendien heb je als kijker de hele film het gevoel dat je achter de feiten aanloopt. De makers houden je anderhalf uur een heerlijk geurende worst voor, maar je krijgt ‘m op het einde niet te pakken. Frustratie is wel het laatste wat je de filmkijker wilt aandoen.
Verschillende personages uit de vorige films keren terug – enkelen slechts een paar seconden – en losse eindjes worden met ingewikkelde, vaak geforceerde handigheidjes aan elkaar geknoopt. Verder wordt er in dit vierde deel heel wat tijd uitgetrokken voor Jigsaws back story, en dan vooral voor de relatie met zijn vrouw Jill. De ontstaansgeschiedenis van de Jigsaw killer is flauw en weinig origineel. Ze werd bovendien al in stukken en brokken opgediend in de vorige films (de kanker, het auto-ongeval). Gelukkig heeft acteur Tobin Bell genoeg charisma om, frunnikend aan een oude klok, niet helemaal lachwekkend over te komen.
Voor regisseur Darren Lynn Bousman betekent SAW IV het einde van zijn bemoeienis met de franchise. Hij mag zijn snelle jump cuts en pikdonkere, deprimerende beeldvoering volgend jaar elders etaleren. Dat betekent niet dat de puzzel compleet is. De vele vragen die nog onbeantwoord blijven, zijn stof voor het vijfde en zesde deel dat Lions Gate Films in de pijplijn heeft zitten met David Hackl aan het roer. De production designer en second unit director van SAW III en IV moet met een dubbel gevoel aan de klus beginnen: getuige de sterke box-office in Amerika is het publiek Jigsaw nog niet beu, maar kwalitatief dendert de franchise met een rotvaart de afgrond in. Bedenk maar eens een mechaniekje om dat tegen te houden.
Di: Independent (BE: 26 december / NL: 3 januari) Copyright Hans Dewijngaert. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 15 december 2007.
