Bij de release van de zogenaamde director’s cut van THE EXORCIST eerder dit jaar viel regelmatig de term writer’s cut, aangezien de meeste door regisseur William Friedkin doorgevoerde wijzigingen door schrijver William Peter Blatty al sinds de oorspronkelijke release in 1973 waren voorgesteld, maar door Friedkin categorisch afgewezen. Tot vorig jaar dan. De schrijver kreeg zijn zin en de regisseur werd een draaikont gevonden.
Die kwalificatie nu, is beslist ook van toepassing op Blatty zelf. Van zijn regiedebuut THE NINTH CONFIGURATION, naar zijn eigen roman Twinkle, Twinkle, Killer Kane, circuleren maar liefst achttien verschillende versies. Toen Blatty in het naslagwerk Leonard Maltin’s Movie and Video Guide las dat de lovende bespreking van de film uitsluitend geldt voor Blatty’s director’s cut, moest de maker zelf hard lachen, want alle versies zijn director’s cuts! Over de vraag of de onderhavige versie op deze Britse dvd de ultieme is, hoeven we ons dan ook geen illusies te maken: op het commentaarkanaal mijmert Blatty veelvuldig over scènes die de eindmontage niet gehaald hebben: ‘It was all beautiful, but I would end up with a 3-hour movie.’ Om te eindigen met de mededeling dat hij ooit toch graag nog eens zo’n twintig minuten beeldmateriaal terug in de film zou willen stoppen. .Blatty’s gesprekspartner op het commentaarkanaal is Mark Kermode, de Britse filmjournalist die eveneens de uitstekende BBC-documentaire The Fear of God verzorgde, die te vinden is op de jubileum-editie van THE EXORCIST. Hoewel laatstgenoemde film de voormalig ‘comedy writer’ Blatty als romanschrijver op de kaart zette, is hij naar eigen zeggen trotser op THE NINTH CONFIGURATION, waaraan hij ‘diep emotioneel gehecht’ is. Wie de film gezien heeft, begrijpt waarom. De theologische onderbouwing die Friedkin tot ergernis van Blatty bij THE EXORCIST naar de achtergrond duwde, is hier volledig geprononceerd en vormt het hart van de film. Volgens Blatty is THE NINTH CONFIGURATION zelfs een betoog voor het bestaan van God (de titel slaat op een wetenschappelijk ‘bewijs’ hiervoor). Dat is wellicht wat hoog gegrepen, maar daarnaast is het ook een wonderlijke psychologische thriller, door debuterend regisseur Blatty met onmiskenbare bravoure gemaakt. De film speelt zich af in de bossen van het Amerikaanse Noord-Westen, waar een spookachtig kasteel door het leger gebruikt wordt als psychiatrische instelling voor getraumatiseerde militaire officieren. Onder hen bevindt zich de Nasa-astronaut Cutshaw (intense rol van Wilson) die vlak voor zijn reis naar de maan om onduidelijke redenen instortte. Met de komst van het nieuwe hoofd van de instelling, kolonel Hudson Kane (Keach), krijgt hij nieuwe hoop op verlossing. Kane ontdekt dat Cutshaw’s geestesziekte net zo goed gediagnostiseerd kan worden als een ernstige geloofscrisis en zo zal hij zijn patiënt dan ook behandelen. In een reeks theologische gesprekken probeert Kane zijn patiënt ervan te overtuigen dat God bestaat en in een aangrijpende finale zal hij bewijzen dat goedheid tot het wezen van de mens behoort. Het klinkt misschien doodsaai, maar dat is THE NINTH CONFIGURATION allerminst. Wat de uitwerking van het theologisch vraagstuk betreft heeft Blatty meer pretenties dan hij heeft kunnen waar maken, maar tegelijk biedt zijn film een intrigerend mysterie met bijbehorende verrassende wendingen waarover hier verder gezwegen moet worden om eventueel kijkplezier niet te vergallen. Wat de film verder zo bijzonder maakt is de onheilszwangere sfeer, waar niet alleen de Hongaarse locaties aan bijdragen, maar vooral Blatty’s rijkelijk gebruik van symboliek. Net als in zijn tweede speelfilm, het onderschatte THE EXORCIST III, doorspekt hij zijn film met shots van Mariabeelden, crucifixen, cherubijnen, gargoyles en zelfs een poster van Bela Lugosi. Het theatrale acteerwerk sluit ondertussen naadloos aan bij het surrealistische karakter van de film dat, zoals bij Robert Loggia’s bizarre Al Jolson-imitatie, de dunne lijn tussen grappig en griezelig tekent. Iets dat je ook nergens anders zult zien: Joe Spinell en Jason Miller (priester Damien Karras in THE EXORCIST) die een Shakespeare-opvoering voor honden voorbereiden. .Misschien is William Peter Blatty’s eersteling niet helemaal geslaagd, maar dan alleen omdat de schrijver/regisseur/producent te veel hooi op zijn vork heeft genomen. Het is een labour of love, maar dat maakt van de film tegelijkertijd zo’n wonderlijke mix van horror, komedie en theologie. Het verklaart bovendien waarom hij de film en de geschrapte scènes niet los kan laten. Een achttal van die scènes is op de dvd terug te vinden met uitleg over de plaats in de film en de motivatie van Blatty om hem te schrappen. Eén springt er uit: de scène waarin Kane aan een metershoog kruis aan weerszijden geflankeerd wordt door eveneens gekruisigde strijdmakkers die elkaar moppen vertellen. Uiteindelijk werkt de scène niet, maar het feit dat Blatty dit ongelooflijke schouwspel Ÿberhaupt wilde filmen is het bewijs van zijn durf en visie als cineast. Na het zien van THE NINTH CONFIGURATION kun je het dan ook alleen maar betreuren dat Blatty zich niet vaker als regisseur manifesteert. FILM ***1/2 / EXTRA’S ***1/2 Copyright Roel Haanen. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. .Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #52, p30.
