Spike Jonze maakte met BEING JOHN MALKOVICH en ADAPTATION een geslaagde overstap van videoclips naar speelfilms, met dank aan de onnavolgbare gedachtekronkels van scriptschrijver Charlie Kaufman. Collega clipmaker Michel Gondry had minder succes met zijn speelfilmdebuut, eveneens naar een script van diezelfde Kaufman.
HUMAN NATURE bleek ondanks de veelbelovende premisse – een romance tussen een zeldzaam overbehaarde vrouw en zeldzaam klein geschapen man – een mislukte komedie. De film haalde nog geen 1 miljoen dollar in de VS binnen en Gondry had daarmee de eerste Kaufman-filmflop op zijn naam geschreven. Het getuigt van lef (en masochisme) dat Gondry voor zijn tweede film opnieuw een Kaufman-script als uitgangspunt nam, ETERNAL SUSHINE OF THE SPOTLESS MIND. Het script – vol Kaufmaneske en dus surrealistische wendingen – bood Gondry namelijk volop aanknopingspunten om zijn karakteristieke visuele stijl op los te laten: hij creëert zijn effecten bij voorkeur in de camera, zonder tussenkomst van de computer.
Die effecten vallen prima op hun plaats in het weerbarstige en originele liefdesdrama dat ETERNAL SUSHINE OF THE SPOTLESS MIND is. Een film waarvan de begintitels bijvoorbeeld pas na een kwartier in beeld komen, als we allang kennis hebben gemaakt met de beide hoofdrolspelers. En zij met elkaar, want wanneer de introverte Joel (Carrey) in een zeldzaam spontane opwelling gaat uitwaaien op het strand komt hij in de trein de extraverte Clementine (Winslet) tegen. Voor het eerst, denken zij, maar de wijze waarop het klikt tussen hen doet vermoeden dat er meer aan de hand is – daar is het tenslotte een Kaufman-film voor. Clementine blijkt een eerdere romance met dezelfde Joel uit haar geheugen te hebben gewist, in een plakbandkantoortje dat herinnert aan de 7 1/2de verdieping uit BEING JOHN MALKOVICH. Onder leiding van Tom Wilkinson (GIRL WITH THE PEARL EARRING) wordt daar op hilarisch incompetente wijze aan hersenspoeling gedaan door Mark Ruffalo, Kirsten Dunst en Elijah Wood. Joel neemt vervolgens op gelijke wijze wraak op Clementine, maar krijgt halverwege de procedure spijt. Hij tracht het proces tegen te houden, en dat levert nachtmerrie-achtige taferelen op waarin Joel achter zijn eigen vervagende herinneringen aanrent.
Het geslaagde ETERNAL SUSHINE OF THE SPOTLESS MIND haalde in de VS 34 miljoen dollar binnen, wat voor een Jim Carrey-film uiteraard weinig is, zeker als daar bovendien Kate Winslet, Elijah Wood en Kirsten Dunst in rondlopen. Maar het budget werd ruimschoots terugverdiend, dus hopelijk mag Gondry nog een keer zo’n dwarse film maken.
Copyright Andre Nientied. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #64, najaar 2004.
