Gebeurtenissen en vriendschappen in de kinder- en jeugdjaren bepalen vaak bewust of onbewust mede het karakter en de levenskoers van een mens. Dit geldt zeker voor de in Mexico in 1964 geboren scenarist en regisseur Guillermo del Toro, die tijdens zijn jaren op een door jezuieten geleide jongensschool dagelijks werd geconfronteerd met psychologisch en fysiek geweld van klasgenoten en paters.
Guillermo’s grootste vriend in die tijd was zijn oom, met wie hij gesprekken voerde over fantastische literatuur van illustere auteurs als Howard Phillips Lovecraft, Arthur Machen en Algernon Blackwood, en met wie hij veelvuldig sprak over bovennatuurlijke gebeurtenissen en de geestenwereld. Ook nam zijn oom hem mee naar films als TAXI DRIVER, ONIBABA en TOMBS OF THE BLIND DEAD. ‘Wanneer ik ben gestorven’, zei oom op een dag tegen de kleine Guillermo, ‘kom ik terug, om je te laten zien dat er een hiernamaals bestaat.’ En, zo vertelt de filmmaker in een lang en zeer interessant interview met het Franse genrefilmmagazine Mad Movies, oom hield woord toen Guillermo twaalf jaar oud was. In het licht van deze herinneringen kan Del Toro’s tweede persoonlijke film na de sfeervolle alchemistenhorror van CRONOS uit 1993 (we laten MIMIC en BLADE II hier buiten beschouwing) zonder meer worden gezien als zijn cinefiele autobiografie in fictievorm – EL ESPINAZO DEL DIABLO ontstijgt in elk opzicht het prozaische.
Aan het einde van de jaren dertig wordt de jongen Carlos (Tielve) na de verdwijning van zijn ouders tijdens de hevig woedende burgeroorlog afgeleverd bij het weeshuis Santa Lucia, diep in het woestijnachtige Spaanse binnenland. Daar handhaven de strenge directrice Carmen (Paredes) en professor Cazares (Luppi), zo goed en zo kwaad als ’t gaat in oorlogstijd, de orde. Carlos raakt al snel verstrikt in diverse rivaliteiten, die echter allemaal in de schaduw staan van het lugubere geheim dat Santa Lucia herbergt: de geest van het jongetje Santi. Wanneer vervolgens de manipulatieve crimineel Jacinto (Noriega) met duistere motieven bij het weeshuis arriveert, zetten de raderen van de tragedie zich in werking en dreigen niet alleen Carlos te vermalen.
EL ESPINAZO DEL DIABLO (winnaar van de Juryprijs op het 18e Festival van de Fantastische Film van Amsterdam) staat zo ver af van eenvoudig verteerbare genrecinema als maar mogelijk is. Binnen het raamwerk van een op zich al zeer ongewoon spookverhaal zet Del Toro niet alleen katholieke thema’s als schuld, verlossing en boete op hun kop, maar vertelt hij ook over de wreedheid van kinderen, over onuitgesproken sentimenten, en maakt de afwezigheid van een beschermende hand voelbaar. Nergens wordt ook maar de schijn van optimisme opgehouden. Alle personages – jong en oud – zijn stuk voor stuk menselijk wrakhout op drift in de schaduw van het ongerijmde en de oorlogsdreiging (gesymboliseerd door een onontplofte Duitse bom op de binnenplaats van Santa Lucia). Ieder karakter werd door Del Toro en zijn twee co-scenaristen (Munoz en Trashorras zijn overigens jonge Spaanse genrefilmcritici) in grijstonen gezet, waarin goede en slechte kanten elkaar voortdurend bevechten.
Hierdoor en dankzij Del Toro’s behoedzame en respect afdwingende regie van de kinderen – geinspireerd op Louis Malles AU REVOIR LES ENFANTS (1987) en Luis Bunuels LOS OLVIDADOS (1950) – en het complexe script met in elkaar grijpende thema’s en moedig lange spanningsboog is een indrukwekkend stuk Europese fantastiek ontstaan. Waar de meeste genrefilms door een gebrek aan menselijk element aan de oppervlakte blijven, ontroert en schokt EL ESPINAZO DEL DIABLO vanwege zijn symbiose van zorgvuldig uitgewerkte psychologie en nauwkeurig politiek-historisch kader. Wat door menigeen beslist als ’te serieus voor een genrefilm’ zal worden bestempeld, is niets minder dan hoogst originele, volwassen cinema die ook over decennia nog staat als een huis. En wie één blik werpt op de geweldige fotografie van Guillermo Navarro, die blijft kijken, gehypnotiseerd door de zinderende okertinten en sluipende camerabewegingen door de gangen en vertrekken van die zonverschroeide en gedoemde plek in een vergeten uithoek van Spanje. EL ESPINAZO DEL DIABLO is een bijzonder verhaal van een bijzondere regisseur, die hopelijk over enkele jaren weer iets voor zichzelf maakt. Op geen enkele voorwaarde te missen.
Copyright Oliver Kerkdijk. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #56, najaar 2002.
