CYPHER vertelt het verhaal van de sullige accountant Morgan Sullivan (Northam) die op zekere dag door een schimmige firma wordt gerekruteerd als bedrijfsspion, vervolgens door de concurrent als dubbelspion wordt ingezet en tenslotte voor beide partijen op de loop moet. En ondertussen is er ook nog een geheimzinnige Aziatische (Liu), wier motieven lange tijd duister blijven.
CYPHER is een film van deze tijd, wat wil zeggen dat er tijdens het kijken voortdurend andere titels door je hoofd spoken. Zoals THE TRUMAN SHOW, met zijn hoofdpersoon wiens hele leven in scène blijkt te zijn gezet. Of de films naar het werk van sf-schrijver Philip K. Dick (TOTAL RECALL, IMPOSTOR), waarin personages vroeg of laat tot de ontdekking komen dat ze niet zijn wie ze dachten te zijn. Maar cypher doet ook denken aan SECONDS (1966), waarin een man vrijwillig van identiteit én uiterlijk verandert, en zichzelf daarmee een nachtmerrie op de hals haalt. Net als de hoofdpersoon van THE PARALLAX VIEW (1974) is hij overgeleverd aan een boosaardige organisatie die niet kijkt op een moord meer of minder. Zo serieus wordt het in CYPHER niet. De paranoia-thrillers van de jaren zestig en zeventig, van pakweg THE MANCHURIAN CANDIDATE (1962) tot AAN ALL THE PRESIDENT’S MEN (1976), hadden vrijwel alle een politieke lading, met de onmacht van het individu tegenover het ‘systeem’ als spil van het verhaal. In CYPHER speelt dat thema alleen ogenschijnlijk een rol. Gezichtsbedrog is Natali’s belangrijkste wapen, en hij hanteert het razend knap. Tot in de onbeduidendste details is niets wat het lijkt te zijn. Geavanceerde afluisterapparatuur blijkt nep, een onschuldig ogend glas mineraalwater bevat daarentegen een benevelend serum. Maar duiden deze zaken op een wijdvertakt, voor gewone stervelingen nauwelijks te bevatten complot? Of is ook dát maar gezichtsbedrog? Misschien heeft CYPHER nog wel het meest gemeen met HITCHCOCKS NORTH BY NORTHWEST (1959), waarin Cary Grant per abuis voor dubbelspion wordt versleten en in een olijk, James Bond-achtig avontuur verzeild raakt. Niet het waaróm maar het wát is waar het Hitchcock om gaat; hoe kan hij het zijn hoofdpersoon fysiek zo moeilijk mogelijk maken. De Brit Jeremy Northam lijkt niet alleen sterk op Grant, hij wordt ergens in CYPHER ook nog eens door een taxi in the middle of nowhere afgezet. Dat er vervolgens geen sproeivliegtuigje opduikt, doet weinig af aan het vermoeden van een opzettelijke hommage. Mocht Natali in CYPHER al iets over de broosheid van identiteit en individualiteit willen zeggen, dan doet hij daar in ieder geval niet zwaarwichtig over. De scène waarin Sullivan tijdens een conferentie middels een vreemd apparaatje wordt gehersenspoeld, werkt vooral op de lachspieren, hoe benauwd Northam er ook bij kijkt. Natali houdt het speels en luchtig, tot en met het production design van zijn film. De steriele corporate architectuur waarin Sullivan zich beweegt is eerder geestig dan bedreigend. Een trap waarvan de treden vóór je voeten één voor één uit de grond oprijzen, is een geinig staaltje van onzin-techniek. En dat geldt eigenlijk ook voor de film zelf. Een uiteindelijk betekenisloos, maar briljant gemaakt artefact. ***1/2 Copyright 2004 Phil van Tongeren. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #61, p29.
