Als Richard Kelly een stoffige aflevering van The Twilight Zone onder handen neemt, dan voelt zelfs veteraan Richard Matheson zweet in de handen. De upgrade van diens Button, Button ontaardt van interessante premisse in groteske sciencefiction.
Het is een ongeschreven wet dat het talent van een kunstenaar niet afgemeten wordt aan zijn eerste cd, roman of film, maar aan zijn tweede. Als dat klopt, dan is Richard Kelly een omhooggevallen ijdeltuit die zich met SOUTHLAND TALES de nieuwe David Lynch waande. Jammer genoeg wordt dan vergeten dat hij anno 2001 met DONNIE DARKO nog gelanceerd werd als meest beloftevolle filmmaker van de nieuwe eeuw. Tien jaar later is het ultieme oordeel over Kelly nog steeds niet gevallen. Hij maakt te weinig films en als hij er dan toch een maakt, blijkt die niet goed of slecht genoeg om de maker te rehabiliteren dan wel voorgoed af te schrijven.
Met de adaptatie van Richard Mathesons korte verhaal Button, Button (dat in de jaren tachtig ook al eens verfilmd werd voor de tv-serie The Twilight Zone) lijkt Kelly in eerste instantie op veilig te spelen, maar het duurt niet lang voor hij het bronmateriaal weer helemaal naar zijn hand zet. Het resultaat is een mixed bag.
Normaler kan de setting van THE BOX niet zijn: een netjes gemaaide buitenwijk in het Richmond van de jaren 70. Arthur (James Marsden) en Norma Lewis (Cameron Diaz) vallen er nauwelijks op, al doet hij geheimzinnig werk bij de NASA en voelt zij wel eens bevreemde blikken naar haar voetprothese glijden. Op een dag komt een gruwelijk verminkte man (Frank Langella) met een voorstel. Hij heeft een doos bij zich met een rode knop op. Als Arthur en Norma de knop indrukken, dan krijgen ze één miljoen dollar. Het gevolg is wel dat een onbekend persoon zal sterven.
Het uitgangspunt van THE BOX is op z’n zachtst gezegd fascinerend en prikkelend. Kelly neemt het eerste halfuur rustig de tijd om het aanbod langs alle kanten te bekijken. Hij schetst het leven van het gewone stel en wikt en weegt hun motieven en argumenten. Dat Norma overstag gaat, komt niet als een verrassing. Alleen heeft ze een mechanisme in werking gezet dat veel ingrijpender is dan ze ooit had kunnen vermoeden. De verminkte man blijkt een vervelende parasiet die zich in hun leven vastzuigt. Er sterft inderdaad iemand. Mensen krijgen onverklaarbare bloedneuzen. De NASA is verwikkeld in een complot. En gaandeweg wordt THE BOX een partijtje Dante meets Sartre in een van de pot gerukte X-Files.
In het tweede deel van de film komen daar nog Kelly’s fascinaties en obsessies bij rond tijdreizen, buitenaardse wezens en teleportatie. Het dwingt de film tot een onmogelijke spreidstand. Aan de ene kant fantaseert Kelly er naar aloude gewoonte duchtig op los, maar aan de andere kant gaat hij in de slotact toch de uitleggerige toer op, alsof hij deze keer wil dat iedereen zijn vreemde hersenspinsels ook echt begrijpt.
THE BOX is een vreemde kruisbestuiving van genres en stijlen. De film is altijd boeiend en meeslepend, maar ook wat halfslachtig en aarzelend. Het genie van Kelly is steeds voelbaar, maar hij blijft zoeken naar de juiste vorm en inhoud. Hij krijgt het voordeel van de twijfel: ooit valt alles op z’n plaats en maakt hij de perfecte film.
Di: Benelux Film Distribution (BE: 4 november / NL: 4 februari)
Copyright Hans Dewijngaert. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 30 januari 2010.
