Ieder z’n meug, luidt ons adagium. Een recensie in Schokkend Nieuws hoeft niet per se het standpunt van de voltallige redactie uit te dragen (die het onderling trouwens zelden eens is). In het geval van het Japanse AUDITION bleek onze medewerker Jaap de Wreede zo uitgesproken in zijn mening, dat redacteur Bart van der Put zich geroepen voelde Jaap onmiddellijk van repliek te dienen. Oordeelt u zelf.
Toen AUDITION dit jaar op het International Film Festival Rotterdam werd vertoond, verliet menig filmliefhebber de zaal. Regisseur Miike Takashi was verrukt: de film had het publiek geraakt. Maar Miike staat niet alleen in zijn bewondering voor zichzelf. Zowel FIPRESCI (de wereldwijde organisatie van filmcritici) als de Kring van Nederlandse Filmjournalisten gaven AUDITION een prijs. Maar deze toekenningen zeggen meer over de debiliteit van een beroepsgroep dan over de betreffende film.
Zelfs op papier is de plot van AUDITION afstotelijk. Zeven jaar na de dood van zijn vrouw gaat zakenman Aoyama op zoek naar een nieuwe vrouw. Een bevriende filmproducent houdt voor hem een auditie. Wie hij uitzoekt is Asami, een voormalige balletdanseres die door haar verminkingen niet meer kan dansen. De zakenman is betoverd. Maar het o zo gevoelige meisje neemt wraak op alle mannen die haar hebben mishandeld: ze neemt haar nieuwe geliefde onder handen met giftige mengsels, naalden en vlijmscherpe pianosnaren.
Doordat dit gefolter pas laat in de film aanvangt, is het eerste uur godvergeten saai. Alleen daarom alleen al is AUDITION een mislukking. In deze zestig minuten zit de regisseur met de handen in ’t haar: geen bloedvergieten. Hoe moet ik dit nu in beeld brengen! Dus valt Miike terug op het andere uiterste: pseudo-esthetische braafheid die werkt als een slaappil. Veel saaie mediumshots, een langzame decoupage en een acteerstijl die soms dicht tegen het schmieren aanhangt – als een echte kamikaze boort Miike zijn film de grond in. Maar er zijn altijd volksverlakkers die beweren dat fouten in films een bedoeling hebben. Deze vijanden van de filmkunst zeggen dan dat Miike de film zo zeikerig begint om de kijker in de tweede helft extra hard te laten schrikken. Misschien een adequaat argument in een intellectuele conversatie – maar hoe leg je dit uit aan de bioscoopbezoeker die zeven gulden vijftig (de helft van z’n kaartje) heeft weggegooid?
Mijn grootste bezwaar tegen AUDITION is echter van andere aard. Dat Japanners ’n beetje wreedheid wel zien zitten, wisten we al. In hun strips en (teken)films wordt werkelijk élk plekje van het vrouwenlichaam binnengedrongen en vaak zonder het te vragen. Miike Takashi, voorheen pornoregisseur, gaat met zijn kutfilm niet alleen een stapje verder, hij geeft er ook een hypocriete progressieve draai aan. Hij laat een onderworpen vrouwtje zien dat een héél interessante ontwikkeling doormaakt: ze gaat mannen doodmaken. Nou en? Van zo’n flauwe omdraaiing van de werkelijkheid leer ik niks en nog ‘ns niks. Daar gaat het Miike Takashi (‘u noemt het genre, wij draaien!’) ook niet om, want Miike wil de markt van de linkse intellectuelen veroveren. De markt bestaat uit weke mannen en keiharde vrouwen: beide groepen vinden dat vrouwen het zaakje in handen moeten nemen. Deze schoften doen er alles aan om de grondwettelijke gelijkheid der schepselen Gods om zeep te helpen. Er bestaat een apart woord voor ze: politiek-correct.
’t Is een mooie gedachte dat een filmmaker met schijt aan alles de politiek-correcte maffia achter zich krijgt: die schelmenstreek is de enige reden dat deze film dat ene doodskopje krijgt. Veel meer dan een maatschappijkritische film is AUDITION immers de natte droom van een zieke geest. De pooier-cineast had ongetwijfeld zelf de hoofdrol willen spelen in zijn sm-filmpje. Dan had die zinnelijke, in leer gestoken balletdanseres hém bestegen, hém met naalden gepenetreerd en zijn voet er heerlijk afgesneden. Denkend aan Miike zie ik een kruipende masturbator die smeekt om billenkoek – geen maatschappelijk observator.
Wat moét de Nederlandse intelligentsia toch met deze stront? AUDITION wordt – echt waar – in de filmhuizen vertoond. Deze gesubsidieerde zaaltjes hebben een opdracht: het vertonen van kunstzinnige films die commercieel niet rendabel zijn. Maar deze film is niet rendabel, omdat je het publiek niet alles kunt verkopen. De jakhalzen van de filmkritiek kunnen bij hoog en bij laag volhouden, dat AUDITION een juweeltje is, mensen met enige goede smaak gaan gewoon niet naar deze troep. Ach, wat ’n ironie om deze rotzooi te verkopen aan het wereldje der zelfbenoemde intellectuelen! Ik heb altijd gedacht dat die gasten neerkeken op ‘Sex voor de Buch’. Of is dat iets heel anders, omdat Menno Buch dat exotische ontbeert dat geflipte Japanners wél hebben?
Ik weet dat ik ouderwets ben, maar ik ga naar de bioscoop om te genieten. Die goorlap van een Miike laat de normale mensen in de zaal in de steek: na een uurtje slapen komt een uurtje walgen. De bezoekers die van de voorstelling wegliepen, hadden gewoon gelijk. **
Copyright Jaap de Wreede. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Oorspronkelijk gepubliceerd in Schokkend Nieuws #47, september 2000.
DE JAKHALS SLAAT TERUG
Vijf jaar geleden vertoonde het filmfestival van Rotterdam een serie Japanse films uit het pinkku-genre, waarin jonge regisseurs binnen het commerciële kader van non-pornografische erotiek naar hartelust kunnen experimenteren. De acht vertoonde films waren van uiteenlopende kwaliteit, afwisselend grappig, prikkelend, pretentieus en verontrustend, maar als geheel maakte het programma duidelijk dat de commerciële Japanse filmindustrie meer open staat voor het experiment dan de meeste Westerse varianten. Dat is zonder meer een goede zaak, want het verlaten van de gebaande paden is essentieel voor de vitaliteit van de cinema, zeker wanneer het genrefilms betreft. Een blik op de recente golf aan Amerikaanse tienerhorrorfilms spreekt wat dat betreft boekdelen: het eindeloos herhalen van formules levert nooit interessante films op.
Het Rotterdamse pinkku-programma viel niet bij iedereen in goede aarde: Volkskrant columnist Gerry van der List omschreef festivalleiding en filmpers als een amorele bende en sprak over een complot tegen de goede smaak. En er was nog subsidie aan te pas gekomen ook! Het stemt me buitengewoon treurig dat ik vergelijkbare argumenten aantref in een Schokkend Nieuws-recensie over AUDITION, waarin auteur Jaap de Wreede mij en mijn collega’s van de filmpers bovendien als debielen, jakhalzen, volksverlakkers en vijanden van de filmkunst typeert. Dat laatste beschouw ik als een regelrechte oorlogsverklaring, want ik ben en blijf eerst filmliefhebber en dan pas criticus, en probeer met mijn stukken mijn passie voor film uit te dragen. Wie AUDITION afrekent op de ontvangst in Rotterdam heeft het niet over film, maar over externe factoren waarvoor Takashi Miike geen enkele verantwoordelijkheid draagt.
Voor de ontwikkeling van iedere kunstvorm is vernieuwing van levensbelang en het is de taak van de kunstkritiek om die vernieuwing te signaleren en er ter zake doend commentaar op te leveren. Als vriend van de filmkunst en horrorliefhebber in hart en nieren doet het mij bijzonder deugd dat Miike met AUDITION bewijst dat het mengen van genres vruchtbare resultaten kan opleveren. Getuige het eveneens in Rotterdam vertoonde DEAD OR ALIVE, dat begint als een dolgedraaide gangsterfilm en eindigt als een turboversie van TETSUO, heeft Miike een uitgesproken voorkeur voor het slechten van grenzen op genregebied. In AUDITION mengt hij ingetogen drama met ongekend pijnlijke horror, en hij weet daarbij niet alleen op beide fronten afzonderlijk te overtuigen, maar slaagt er ook in de twee uitersten op een inventieve en aanstekelijke manier samen te brengen. Miike is er niet op uit om linkse intellectuelen te paaien, als dat het doel was had hij de expliciete horror ongetwijfeld achterwege gelaten, hij laat met beide films zien dat het loslaten van rigide genreformules prikkelende, provocerende en ijzersterke films kan opleveren. Wie stelt dat Miike foutief te werk gaat, juist omdat hij de regels loslaat, heeft niets van zijn drijfveren of van de essentie van kunst begrepen.
AUDITION is geen kutfilm, geen stront, geen rotzooi, geen natte droom van een zieke geest en geen zwaktebod van een mislukte regisseur, die niet weet wat hij moet doen als er geen bloed vloeit. Het is een vernieuwende horrorfilm, die de term recht doet en dus onverbloemd pijnlijk en naar is. Dat laatste is voor mij een extra reden om de film hogelijk te waarderen, want horror die walging of afgrijzen oproept is horror die werkt. Dat er in Japan ruimte is voor vernieuwing op filmgebied werd me vijf jaar geleden in Rotterdam al duidelijk, dat kortzichtige lieden daar niet van houden ook.*****
Copyright Bart van der Put. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Oorspronkelijk gepubliceerd in Schokkend Nieuws #47, september 2000.
