Alejandro Gonzáles Iñárritu bewijst met BIRDMAN: OR (THE UNEXPECTED VIRTUE OF IGNORANCE) dat hij zingt zoals hij gebekt is. Zijn eigenzinnige satire op de roem, de toneelwereld én superheldenfilms verschijnt op 22 januari in de Nederlandse bioscoop en fladdert op 28 januari België binnen.
Riggan (Michael Keaton) is een acteur die begin jaren negentig wereldfaam verwierf met zijn vertolking van de superheld Birdman. Hij is het personage altijd bij zich blijven dragen. Birdman beheerst Riggans gedachten en dient hem voortdurend van ongevraagd advies, als een overactieve souffleur in de coulissen. Dat komt Riggan momenteel wel erg slecht uit, want hij is bezig met het op poten zetten van zijn eerste toneelstuk op Broadway, een adaptatie van Raymond Carvers What We Talk About When We Talk About Love. Riggan bewerkte het stuk zelf en neemt bovendien de regie en hoofdrol op zich. Hij hoopt met het ambitieuze project zijn in het slop geraakte carrière weer nieuw leven in te blazen. Naast dit gevecht met zijn innerlijke demonen heeft Riggan echter ook het nodige te stellen met zijn recalcitrante dochter Sam (Emma Stone), zijn lastige collega Mike (Edward Norton) en de nukken van zijn vriendin en medespeelster Laura (Andrea Riseborough).
BIRDMAN is de nieuwe film van de Mexicaanse regisseur Alejandro Gonzáles Iñárritu, bekend van bloedserieus drama als AMORES PERROS (2000), 21 GRAMS (2003), BABEL (2006) en BIUTIFUL (2010). BIRDMAN is echter een opvallend speelse film. Iñárritu regisseert het vreemde verhaal met veel flair en een flinke dosis humor.
‘Why don’t I have any self-respect?’
‘Because you’re an actress, honey!’
Iñárritu’s satirische kijk op Broadway, de filmwereld en de ego’s van acteurs zit vaak verborgen in kleine dialogen. Leuk is ook het grapje over de acteurs die overwogen worden voor een rol in het stuk. Niemand is beschikbaar: Michael Fassbender niet, Jeremy Renner niet… Ze zijn allemaal bezig met een superheldenfilm.
De grootste grap in dat opzicht is natuurlijk de casting van Michael Keaton. De acteur kroop in de jaren negentig immers zelf tot twee keer toe in het pak van Batman. En ook zijn carrière kan wel een opstekertje gebruiken. Voor zijn laatste hoofdrol moeten we bijna tien jaar terug in de tijd. Op het inspreken van een stem in TOY STORY 3 na heeft hij al heel lang geen echte kaskraker meer gekend.
BIRDMAN vangt schijnbaar moeiteloos het gevoel van een toneelstuk, niet alleen in het verhaal, maar ook in beeld. We gaan backstage met de acteurs, we zien de repetities, we kijken mee op het toneel vanuit de coulissen, we beleven de scènes mee met de acteurs… Een groot deel werd ook echt in het theater geschoten, in het St. James-theater in hartje New York.
BIRDMAN is vooral een technische huzarenstukje. Iñárritu schoot ingenieuze lange takes, waardoor het lijkt alsof de film bestaat uit één lang tracking shot. Acteurs lopen het beeld in en uit om enkele momenten later ergens anders het beeld weer binnen te lopen, vaak met een sprong in de tijd. Het voelt alsof iedereen zo vrij als een vogel rondloopt, maar hier is uiteraard een minutieuze planning aan te pas gekomen. Iñárritu gebruikt slimme regie- en montagetrucs, time-lapse fotografie, uitgekiend camerawerk en hier en daar wat CGI om het effect te vergroten. Director of photography Emmanuel Lubezki (CHILDREN OF MEN, GRAVITY) is één van de besten in zijn vakgebied. BIRDMAN ziet er dan ook fantastisch uit.
De gimmick van de lange take is ook interessant omdat de film zich afspeelt over de duur van een week. We weten dus dat het niet echt één lange take kan zijn. Iñárritu doet nergens moeite om dat te verbergen; hij doet niet alsof zijn film in real time plaatsheeft. De uitwerking is daardoor misschien juist wel spannender: er moest dus óók rekening gehouden worden met het verstrijken van de tijd.
Op het eerste gezicht lijkt BIRDMAN niet je typische Schokkend Nieuws-film. Het fantastische element speelt echter een belangrijke rol, vooral in de scènes waarin Riggan alleen is. Dan lijkt hij over bovennatuurlijke krachten te beschikken: hij kan vliegen en heeft telekinetische krachten. Al in het eerste shot van de film treffen we hem zittend aan, een halve meter zwevend boven de vloer. Met zijn telekinese veroorzaakt hij het ongeluk dat een slecht acterende hoofdrolspeler uitschakelt, waarmee hij ruimte maakt voor de entree van Mike. In een van de hoogtepunten van de film loopt Riggan over straat en zien we hoe achter hem zich een scène uit een Birdman-film ontvouwt: een gigantische robotvogel bindt de strijd aan met de gevederde superheld. Het ziet er uit als een echte superheldenfilm, inclusief explosies en opwindende actie. Mocht Iñárritu ooit écht een film maken rond de fantasieheld, dan zitten we gebeiteld.
Tot aan de allerlaatste scène laat Iñárritu ons echter in het ongewisse of Riggans superkrachten echt zijn of ingebeeld. Het maakt Riggan tot een gelaagd en boeiend personage. Iñárritu voert helaas ook enkele nogal stereotype personages ten tonele. Zo is daar Riggans dochter Sam: de opstandige dochter van een beroemdheid, die drugsproblemen heeft en niet in het gareel wil lopen. Daarnaast is er de bevooroordeelde, elitaire toneelcriticus die gezeten aan de bar van de dichtstbijzijnde pub haar venijnige recensie schrijft en al vastbesloten is het stuk van Riggan af te kraken voordat ze het überhaupt gezien heeft. Zijn deze personages opzettelijk zo stereotiep neergezet? Zo ja, wat wil Iñárritu daar dan mee? Het is helaas niet allemaal uit te vogelen, net zomin als duidelijk wordt waar de gimmick van de lange take nu eigenlijk goed voor is, behalve als showcase voor de vaardigheden van Iñárritu en Lubezki.
Maar haar personage mag dan een cliché zijn, Emma Stone speelt Sam in wel met rauwe energie; ze geeft één van de beste performances van de film en dat wil wat zeggen naast acteerkanonnen als Edward Norton, Naomi Watts en Amy Ryan. De monoloog waarin Sam haar vader beledigt, is scherp en pijnlijk. De cast blinkt op vele momenten uit: bijvoorbeeld in de scènes waarin Keaton en Norton acteren dat ze acteren. Verderop in de film zit een vuistgevecht tussen de beide heren dat even komisch als krachtig is.
BIRDMAN zal zeker niet iedereen aanspreken; Iñárritu doorspekt zijn film met toneelmonologen en wil graag laten zien hoe slim en zelfbewust hij is. Dat werkt niet altijd – de film is soms rommelig, net iets té vol van zichzelf, en de vele grapjes en knipogen missen soms doel – maar het is ook spannende, interessante, grappige en technisch indrukwekkende cinema.
Di: 20th Centrury Fox. Release NL: 22 januari, BE 28 januari 2015. Copyright Lieuwe van Albada Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Gepubliceerd in Schokkend Nieuws #111, december 2014/januari 2015.
