Christopher Nolans langverwachte INTERSTELLAR toont zowel de krachten als de zwaktes van de regisseur: de film is spectaculair en bij vlagen overweldigend, maar het scenario zit vol houterige dialogen en neerbuigende uitlegscènes.
In de nabije toekomst wordt Amerika geplaagd door ernstige voedselschaarste en zandstormen. Voormalig astronaut Cooper (Matthew MacConaughey) ziet het somber in voor de mensheid (hoewel de film alleen Amerika toont, gaan we er maar vanuit dat de rest van de wereld niet beter af is). Dan vindt Cooper echter op de slaapkamer van zijn dochter Murph (Mackenzie Foy) een vreemde boodschap, die afkomstig lijkt te zijn van een hogere levensvorm. Een binaire code is het, geschreven in bergjes stof, die de weg wijst naar een mysterieuze locatie.
Zo ontdekt Cooper dat NASA, officieel wegbezuinigd, in het geheim nog steeds bestaat. Zelfs zijn oude mentor Dr. Brand (Michael Caine) is er nog en hij is druk bezig met een missie die de mensheid moet redden: een ontdekkingsreis naar een aantal planeten die ons nieuwe thuis zouden kunnen zijn wanneer de aarde onbewoonbaar geworden is. Na een paar minuten praten biedt Brand Cooper de mogelijkheid aan om het ruimteschip te besturen. Wat personeelsaannamebeleid betreft is NASA er blijkbaar op achteruit gegaan.
Onder protest van Murph aanvaardt Cooper zijn taak om als redding van de mensheid te fungeren, met in zijn team onder andere Brands dochter Amelia (Anne Hathaway). Dan kan eindelijk het beloofde avontuur beginnen. Tot dit moment hebben we zo’n veertig minuten naar nogal saaie opzet gekeken. Weliswaar aangedikt met dramatische momenten, maar die verliezen veel relevantie wanneer we de ruimte ingaan. Coopers conflict met Murph (die opgroeit tot Jessica Chastain) blijft wel een grote rol spelen, met name als vlakke tranentrekker.
De ruimtereis bevat een aantal schitterende momenten, vooral dankzij cinematograaf Hoyte van Hoytema (LET THE RIGHT ONE IN, HER). Hij filmt op 70mm: veel stille wide shots, waarin mensen omgeven worden door donkere leegte in ijskoude kleuren. Het benadrukt onze nietigheid en schijnbare eenzaamheid in het universum. De bombastische muziek van Hans Zimmer had spaarzamer ingezet mogen worden, maar gaat vaak prima samen met de visuele krachtpatserij. Als Nolan de spectaculaire beelden voor zich laten spreken, is de film op zijn best. Maar helaas: de regisseur en zijn co-scenarist, broer Jonathan, leggen hun ideeën tot vervelens toe uit in dialogen. Ze vertrouwen er niet op dat we de wetenschappelijke kant van het verhaal begrijpen, dus zien we bijvoorbeeld een scène waarin Cooper op kinderlijk simpele manier verteld wordt wat een wormgat is; alsof een ervaren astronaut dat niet zou weten.
Ook wat betreft de filosofische thema’s van de film, onderschatten de Nolans ons vermogen zelf denkwerk te verrichten. Wanneer Michael Caine het gedicht Do not go gently into that good night van Dylan Thomas citeert is dat een aardige illustratie van het belang om te vechten voor ons voortbestaan. De eerste keer dan. De tweede en derde keer dat het gedicht voorbij komt is het alsof Nolan ons aanstoot en zegt: “Niet vergeten hè, hier gaat het verhaal dus over.” De poëzie moet de film misschien wat meer gewicht meegeven; we kijken immers naar Nolan, dus worden we er voortdurend aan herinnerd dat het allemaal heel Diep en Complex is. Do not go gently into that good night fungeert als de baret op het hoofd van een tiener die intellectueel wil overkomen. Maar goed, die poëzievoordrachten zijn draaglijker dan de ontroerend bedoelde teksten uit de Nolans’ eigen pen: de tenen staan krom wanneer Anne Hathaway snikkend een monoloog houdt die neerkomt op All you need is love.
INTERSTELLAR lijkt Nolans antwoord op Kubricks 2001: A SPACE ODYSSEY. Beide films zijn science-fiction-epossen over de toekomst van de mensheid. Maar waar de cynische Kubrick onze groeiende afhankelijkheid van technologie als iets gevaarlijks afschildert, heeft Nolan een optimistischer visie. Bij hem is technologische vooruitgang ook werkelijk menselijke vooruitgang. Hoewel de aarde in INTERSTELLAR onbewoonbaar wordt, is het uiteindelijk een feelgood film over de redding die onze nieuwsgierigheid ons kan bieden. Het is leuk om zo’n positief geluid te horen in een genre dat vaak door pessimisme gekenmerkt wordt. Maar een belangrijker verschil tussen 2001 en INTERSTELLAR is: Kubrick riep vragen op, en gaf zijn publiek de ruimte om daarover na te denken. Nolan kauwt voor. Zijn personages vertellen in platitudes wat de oplettende kijker zelf had kunnen bedenken. En de interessante ideeën die de film te bieden heeft, worden constant herhaald, maar nooit uitgediept.
De grootste teleurstelling is de climax. Zonder al te veel te verklappen: visueel is het één van de meest creatieve sequenties in Nolans oeuvre, inhoudelijk is het een sentimenteel cliché. Nolan maakt ons eerst lekker door grote thema’s aan te stippen en impliciet te beloven dat ons een bijzondere ontdekking te wachten staat – maar dan, na een voorspelbare plottwist, blijkt de conclusie van een banaliteit die maar één vraag oproept: “Hadden we híervoor 170 minuten nodig?”
Di: Warner (Release BE 5 november, NL: 6 november 2014). Copyright Julius Koetsier. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 5 november 2014.
