In 2004 maakte Shane Carruth indruk met zijn zelfgefinancierde, grotendeels zelfgemaakte tijdreisfilm PRIMER. Het was het zeldzame geval van een film die soms moeilijk te volgen was, maar waarbij je geen moment het vertrouwen verloor dat de maker wél wist wat er precies aan de hand was. Na negen jaar afwezigheid is hij terug met een film die minstens net zo kronkelig is, maar toch volstrekt anders: UPSTREAM COLOR.
Deze paragraaf is bij recensies meestal gereserveerd voor de plotbeschrijving, maar bij UPSTREAM COLOR levert dat een probleem op. Niet dat de plot zo moeilijk te volgen is: van scène tot scène zijn de overgangen soepel en je raakt zelden echt gedesoriënteerd. Maar wat door de indrukwekkende aanleg voor visuele uitleg van Carruth er op het scherm uiterst logisch uitziet, klinkt in woorden ronduit belachelijk.
Laten we toch een poging wagen. De eerste paar scènes introduceren het basisconcept: er zijn rupsen, levend op een mooie blauwe plant, waarmee je een soort drugs kan maken. Gebruik die drugs en je raakt met elkaar verbonden. Carruth is cynisch genoeg om na deze introductie direct te laten zien hoe hier misbruik van kan worden gemaakt, in een sequentie van een minuut of twintig die gerust horror mag worden genoemd. Daarna gaat de film verder met een zich langzaam ontvouwend liefdesverhaal van twee verloren mensen die een verbintenis hebben die ze zelf niet helemaal begrijpen. En dan heb ik het nog niet eens gehad over de repetitie van de tekst van Walden van Henry David Thoreau, of over de man die in de natuur allerhande geluiden opneemt. Om maar te zwijgen van de geheime levens van varkens.
Kortom: elke poging om de plot te beschrijven zal de indruk geven dat de film raar en onsamenhangend is. Het eerste is absoluut waar, het tweede allerminst. Misschien is de precieze betekenis van gebeurtenissen en daden niet altijd duidelijk, maar de film heeft een emotionele logica waardoor je de vreemdste dingen gewoonweg accepteert. Het heldere spel van hoofdrolspeelster Amy Seimetz helpt ook. Zij is het anker dat de film ervan weerhoudt weg te zweven.
Shane Carruth, die zichzelf heeft gecast als de tegenspeler van Seimetz in het middendeel van de film, voegt minder toe. Hij heeft sowieso – net als in PRIMER – veel hooi op zijn vork genomen: behalve voor de regie, een hoofdrol en het scenario, is hij ook verantwoordelijk voor productie, cameravoering, montage en muziek. Dat maakt UPSTREAM COLOR een zeldzaam persoonlijke film. Elk beeld lijkt uit de dromen van Carruth te zijn geplukt en het zou me niet verbazen als de hypnotische, verleidelijke, maar ook vrij koude muziek eveneens rechtstreeks uit zijn hoofd komt.
Wat opvalt is hoeveel Carruth vertrouwen heeft in zijn publiek. Hij legt weinig uit, voorziet ons niet van kant-en-klare interpretaties. Gelukkig maar, want ik vermoed dat de achterliggende gedachten nogal zweverig zijn. UPSTREAM COLOR is een film waar je gerust uren over kan nadenken of met vrienden over kan filosoferen, maar het hoeft niet. Je kunt de film ook gewoon ervaren, zonder teveel energie te besteden aan het hoe of wat.
Het is te begrijpen dat Nederlandse distributeurs UPSTREAM COLOR niet aandurfden: de film is niet bepaald gemakkelijk te verkopen. Wie wél geïnteresseerd is in een trippy en volstrekt unieke filmervaring, kan de dvd/blu-ray combi bestellen, of de film via deze website – compleet DRM-free – downloaden.
Di: Import, Flatiron Film Company. Copyright Hedwig van Driel. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Eerder verschenen in Schokkend Nieuws #103. Online gepubliceerd op 21 maart 2014.
