Bij het schrijven van deze recensie was niet bekend wat de plannen van distributeur Buena Vista zijn met PRINCESS MONONOKE. Bij de verhuurtak van het Disney concern zijn ze er nog steeds niet zeker van dat Nederland zit te wachten op de film die in Japan succesvoller bleek dan TITANIC.
De distributeur die alles weet van tekenfilms voor kinderen kan klaarblijkelijk de kansen maar moeilijk inschatten voor een animatiefilm die de markt voor veertien jaar en jonger links laat liggen. Want PRINCESS MONONOKE, of liever gezegd MONONOKE HIME zoals de oorspronkelijke titel luidt, is filosofisch en complex, een zeldzaamheid in hedendaagse animatie. .De film is het geesteskind van animator Hayao Miyazaki, die in Japan grote populariteit geniet door de kunstig geanimeerde jeugdfilms uit zijn Ghibli-studio als MY NEIGHBOUR TOTORO (1988) en PORCO ROSSO (1995). MONONOKE HIME (1997) hoort in de videotheek duidelijk een plank hoger. Jonge kinderen zouden alleen al aan de openingsscène van de film slapeloze nachten overhouden. We zien hoe de jonge prins Ashitaka een gevecht op leven en dood moet leveren met een razend monster dat de nederzetting van zijn volk aanvalt. Het is de vroege Middeleeuwen, de tijd van Shogun en Samurai, en het Japanse platteland wordt bevolkt door mythische wezens. Het monster blijkt een zwijn-god te zijn, gemuteerd en tot waanzin gedreven door een stuk ijzer in zijn lichaam. Vlak voor hij sterft door de pijlen van Ashitaka spreekt hij een vloek uit over de jonge ridder. .Ashitaka heeft als souvenir aan het gevecht een paars litteken overgehouden op de plek waar de tentakels van het beest hem raakten. De wond zal niet genezen tot de vloek wordt opgeheven. Ashitaka waagt zich noodgedwongen buiten de nederzetting, en ontdekt een Japan dat chaotischer, maar ook veel gevarieerder blijkt dan de beschermde omgeving waarin hij is opgegroeid. Samurai trekken rovend en moordend over het platteland, en een volk van ijzersmeden voert strijd tegen de traditionele landeigenaren. Slachtoffer van die menselijke conflicten is de natuur. Ashitaka leert het woud van de bosgeesten kennen, waar nog goden leven en dat bewaakt wordt door grote witte wolven. Ze lijken mensen te haten, maar maken een uitzondering voor één: een weesmeisje dat ze hebben opgevoed als één van hen: Mononoke. Qua animatie is MONONOKE HIME geen wereldschokkende film. Het is traditionele Japanse anime, waarbij geen gebruik is gemaakt van nieuwe digitale technieken. Hoewel het niveau vele malen hoger ligt dan dat van pakweg POKEMON – THE FIRST MOVIE, komen sommige scènes zelfs maar matig uit de verf. Met name de wolven lijken maar twee uitdrukkingen te kennen. Wel zijn de meeste wezens erg goed verzonnen, zoals koddige bosgeestjes met hun kantelende hoofden, en is veel zorg besteed aan achtergronden. Storend zijn de gebreken in elk geval niet. Verhaaltechnisch en thematisch kent de film echter zijn gelijke niet. Wat direct opvalt aan MONONOKE HIME is dat de film de in animatie overheersende goed/kwaad tegenstelling resoluut uit de weg gaat. Neem lady Eboshi, de leidster van het ijzervolk. Ze had gemakkelijk de kwade genius van de film kunnen zijn; ze lijkt zelfs een beetje op de boze koningin uit Sneeuwwitje. Als personificatie van technologie en vooruitgang is ze uit op verwoesting van het woud, en leidt ze een heilloze speurtocht naar de zeldzame hertengod. Maar Eboshi runt haar ijzerfabriek met steun van een leprozenkolonie en ze geeft werk aan voormalige prostituees. Vrouwen zijn hier sowieso superieur aan de meeste mannen, ze zijn bijdehand en ondernemend. In de wereld van Miyazaki heeft iedereen bestaansrecht, maar het is harmonie waar gebrek aan is. De zwijnen moeten niets hebben van de wolven, omdat ze een mens hebben geadopteerd. De apen in de bossen haten de mensen, omdat zij de bomen kappen voor hun ovens. Je kunt Ashitaka zien als een metafoor voor Japan, dat net als de prins na de middeleeuwen uit een isolement werd gerukt door inmenging van buitenaf. En net als Japan ontdekt de held van MONONOKE HIME dat technologische ontwikkeling de mensen weliswaar vooruitgang brengt, maar hen tegelijk vervreemdt van de natuur. Een ander typisch Japans element is de Apocalyps. In de traditie van GOJIRA en AKIRA leidt de moordaanslag op de hertengod tot een verwoestende climax. Het wezen groeit uit tot een gigantisch monster dat op zoek gaat naar naar zijn gestolen hoofd, een spoor van verwoesting achterlatend. Als de hertengod verdwenen is, is ook het woud verdwenen. Het paradijs is verloren, maar voor de Japanse Adam (Ashitaka) en Eva (Mononoke) begint een nieuw bestaan. .Bij het Walt Disney concern waren ze zo onder de indruk van de capaciteiten van Ghibli dat ze de studio overnamen. Er is inmiddels een Engels gedubde versie van MONONOKE HIME, ingesproken door ondermeer Billy Bob Thorton, Claire Danes en Gillian Anderson. Het is te hopen dat de Amerikanen lering trekken uit de Japanse werkwijze die aantoont dat het mogelijk is met intelligente en avontuurlijke animatie een enorm publiek te bereiken. De eerste tekenen dienen zich al aan. Het laatste segment uit FANTASIA 2000, waarin op de tonen van Stravinski’s Vuurvogel een nimf een bosbrand ondergaat, is duidelijk geinspireerd op MONONOKE HIME. Het is moeiteloos het hoogtepunt van de film.
Copyright Mark van den Tempel. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #46, p5.
