Het is een van de grote raadsels van Hollywood hoe een talentloze acteur als Keanu Reeves zich al jaren aan de top weet te handhaven. Hoewel: zet Reeves in een actie-vehikel als SPEED en het antwoord dient zich vanzelf aan. Acteren kan hij niet, maar laat hem onderaan een bus hangen of bovenop een voortrazende metro balanceren en de combinatie van fysieke inspanning en een minimale mimiek werpt haar vruchten af. Hoe penibel de omstandigheden ook mogen zijn, Reeves blijft een lekker ding om naar te kijken. Toch, dames?
In THE MATRIX worden de specifieke eigenschappen van de acteur (of het ontbreken daarvan) handiger dan ooit uitgebuit. Reeves speelt de computer-hacker Neo die op zekere dag een vreemde boodschap op zijn scherm vindt. Niet veel later komt hij in contact met de mooie Trinity (Moss), vertegenwoordigster van een ondergrondse verzetsgroep die Neo wil inlijven. Maar waar richt dat verzet zich dan tegen? Aanvoerder Morpheus (Fishburne) geeft het antwoord. De werkelijkheid van 1999, zoals die door Neo en anderen wordt ervaren, is een virtual reality, een ‘matrix’, gecreëerd door machines uit de 22ste eeuw. Morpheus en de zijnen willen aan de heerschappij van de machines een einde maken en toeren daartoe in een soort duikboot door de riolen van de verwoeste wereld bovengronds. Omdat Morpheus er heilig van overtuigd is in Neo de Verlosser te hebben gevonden, leidt hij deze op tot een in Oosterse vechtsport en het ontwijken van kogels uitblinkende supermens. Want alleen dan maakt Neo kans tegen de machtige geheime dienst van de Matrix, aangevoerd door Agent Smith (Weaving).
De rol van een blanco-personage dat door anderen wordt ingevuld (ook letterlijk: karate-technieken worden per computer in Neo’s brein gedownload) is Reeves op het getrainde lijf geschreven. Neo is het ultieme passieve personage; eerst in de greep van de Matrix, vervolgens tegen zijn zin herboren als verzetsstrijder en tenslotte aangewezen als de Verlosser. En wanneer Neo dan eindelijk zelf de touwtjes in handen neemt, wordt hij door de filmmakers daarvoor op ironische wijze beloond. Want is de gesimuleerde werkelijkheid van de Matrix uiteindelijk niet duizend keer aanlokkelijker dan het leven aan boord van een zwaar gehavende duikboot? En dan is er nog de belofte van de stad Zion, het laatste bolwerk van de mensheid, diep onder het oppervlak van de aarde. Dat deze mythische plaats wel genoemd maar niet getoond wordt, zou een ordinaire budgettaire reden kunnen hebben. Of moeten we Zion beschouwen als een hersenspinsel van de moegestreden rebellen, een onvervuld utopia? Kortom, is Neo’s triomf, gezien de karige beloning, eigenlijk niet in meer dan één opzicht een Pyrrusoverwinning?
Met zijn voortdurende gezap tussen schijn en werkelijkheid lijkt THE MATRIX een hersenkraker van jewelste. Maar dat valt reuze mee (of tegen, het is maar hoe je het bekijkt). John Carpenter liet in THEY LIVE aliens al ongemerkt ingrijpen in de maatschappij: alleen een speciaal brilletje maakte de veranderingen zichtbaar. En Alex Proyas’ DARK CITY ontgon vorig jaar min of meer hetzelfde terrein. Wie de recente ontwikkelingen binnen de SF-film dus een beetje heeft bijgehouden, zal bij THE MATRIX niet echt van zijn stoel vallen. Aan de andere kant: het grote succes van de film in de VS komt niet uit de lucht vallen. THE MATRIX is zonder meer onderhoudend, ook al wordt de voortgang van de plot in het middengedeelte nogal opgehouden door (overbodige) uitleg over de werking van de virtuele realiteit. Sterkste onderdeel zijn de actiescènes waarvoor niet alleen het werk van voormalige Hong Kong-coryfeeën als John Woo tot voorbeeld diende, maar ook dat van de Fransman Luc Besson. Alleen gaan de broertjes Wachowski, met behulp van de digitale toverdoos, net een stapje verder. Behalve dat de personages, temidden van kogelregens en explosies, onmogelijke buitelingen in slow motion maken, lopen ze moeiteloos over muren en springen van de ene wolkenkrabber naar de andere.
THE MATRIX is gemaakt volgens het principe more is more, en het werkt nog ook. Die neiging tot overdrijven is zelfs tot de acteursregie doorgedrongen, zoals wanneer we Weaving als geheim agent Smith tergend langzaam en nadrukkelijk bedreigingen horen formuleren. Het effect is op den duur natuurlijk averechts: met hun oortelefoontjes en zonnebrillen verworden Smith en zijn men in black tot de running gag van de film. Maar zelfs daar lijken de Wachowski’s bewust op aan te sturen. THE MATRIX is een geöliede kermisattractie – achtbaan en spookhuis inéén – die aan de bestaande angstvisioenen over de mens als slaaf van de technologie verder weinig opzienbarends of verontrustends toevoegt.
Copyright Phil van Tongeren. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #40, april/mei 1999.
