In het laatste sciencefiction-epos van Ridley Scott geen pseudofilosofisch gezever, zoals in PROMETHEUS (2013): THE MARTIAN is een rechttoe-rechtaan ruimterobinsonade waarin astronaut Mark Watley (Matt Damon) achtergelaten wordt op Mars, terwijl zijn crew richting huis vertrekt in de veronderstelling dat hij dood is.
Watley behandelt zijn problemen één voor één. Het eerste is een antenne die in zijn buik geschoten is. Terwijl hij het ding uit zijn lichaam trekt en de wond verzorgt, denken we: hoe gaat hij straks aan eten komen? Hoe gaat hij met zijn crew communiceren? Maar die zaken spelen voor Watley nog geen rol. Eerst dit oplossen, daarna pas over de langere termijn denken. Rustig en pragmatisch. Dankzij die denkwijze weet Watley het lang uit te houden op de rode planeet. Hij verbouwt aardappelen in zijn eigen poep en gebruikt plutonium voor de verwarming. Een all-American hero voor wetenschapsnerds: dankzij zijn intelligentie en vindingrijkheid koloniseert hij in z’n eentje een hele planeet!
Zolang hij zijn verstand nog heeft, laat Watley zich door niets uit het veld slaan. Dat is overtuigend; astronauten zijn gecontroleerde denkers met stalen zenuwen. Watley is daarmee een stuk geloofwaardiger dan Sandra Bullocks instabiele astronaut in GRAVITY (Alfonso Cuarón, 2013). Maar geloofwaardigheid zorgt niet altijd voor boeiend drama. Wat moeten we met een protagonist die altijd het hoofd koel houdt? Als Watley geen moment écht bang is, nooit de aarde lijkt te missen, nooit op het punt staat de hoop te verliezen, waar vinden wij dan een emotionele connectie met hem?
Scenarist Drew Goddard lost het probleem deels op door Watley een goed gevoel voor humor te geven. Hij beschrijft zijn benarde situatie sarcastisch in de videoboodschappen die hij opneemt voor het geval hij sterft op Mars. Een aardige running gag: het enige amusement dat hij heeft bestaat uit de discoliedjes die zijn kapitein (Jessica Chastain) meenam op haar laptop. Watleys reactie laat zich raden.
Dankzij zijn komische observaties is Watley een vermakelijke vent om tijd mee te spenderen. Dat kan niet gezegd worden van de vele bijrollen aan boord van het ruimteschip en bij de NASA. Een uitstekende cast (Chastain, Chiwetel Ejiofor, Jeff Daniels, Sean Bean, Kirsten Wiig, Donald Glover) wordt verspild aan personages wier enige doel het is Watley terug naar de aarde te halen – zelf maken ze nauwelijks interessante ontwikkelingen door. De scènes die zich niet op Mars afspelen voelen als verplichte tussendoortjes om de plot in beweging te houden.
De manieren die Watley en de NASA-wetenschappers vinden om met elkaar te communiceren en uiteindelijk de thuisreis van Watley te organiseren, zijn voor de leek (zoals ondergetekende) veelal onbegrijpelijk. Veel wiskundig en astronomisch gebabbel en hop, we hebben een oplossing. Of het realistisch is, maakt niet uit; voor de gemiddelde kijker hadden ze net zo goed een toverspreuk kunnen roepen. We denken niet: “wat briljant gevonden,” maar: “oké, dat kan dus.” In plaats van mee te denken met de personages kunnen we slechts wachten op de oplossing waarmee ze komen en deze accepteren als blijkbaar mogelijk. Zo toont THE MARTIAN de valkuilen van de ambitie wetenschappelijk accuraat te zijn in sciencefiction.
Mars fascineert de mensheid al eeuwen en is de locatie geweest van de meest fantastische verhalen; in THE MARTIAN is de planeet opvallend gewoontjes. Een gevaarlijke omgeving die veel uitdagingen biedt aan onze held, natuurlijk, maar het gevoel dat de film zich naast letterlijk ook figuurlijk op een andere wereld afspeelt, ontbreekt. In de eerste shots is het er een beetje: Dariusz Wolski maakt mooie, vervreemdende beelden van rode bergen (die in 2D helderder en overweldigender zijn dan in 3D). Daarna lijkt Mars gewoon op de Wadi Rum woestijn, die hier in de rol van de rode planeet kruipt, maar buitenaardser overkwam in LAWRENCE OF ARABIA (David Lean, 1962).
Mars is hier vooral de plek waar de kracht van wetenschappelijk denken wordt bewezen. Dat zorgt voor een tamelijk onderhoudend, optimistisch overlevingsverhaal, en misschien een geschikte film voor mensen die bij sciencefiction altijd zeuren dat iets ‘niet kan’. Wat ontbreekt is de verwondering.
Distributie: Warner Bros. Release NL: 1 oktober, BE: 7 oktober. Copyright Julius Koetsier. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 30 september 2015.
