Vijf jaar geleden brak de Fransman Quentin Dupieux door met RUBBER, een horrorkomedie over een moordende autoband. Twee minder spraakmakende films later draagt ook RÉALITÉ weer het onmiskenbare stempel van zijn maker: lichtvoetig surrealisme. Met ook nu weer een scheutje bloed.
RÉALITÉ bevat aan begin en eind twee opvallend programmatische uitspraken. De eerste is afkomstig van een meisje dat net als de film heet, maar dan op z’n Engels, Reality: “I don’t know how it’s possible, but I saw it.” De tweede komt voor rekening van een arts: “It’s indeed a eczema attack, but on the inside, the inside of your head.”
Voor Dupieux is er niet veel verschil tussen realiteit en fictie (of droom of waan). In een interview met website Indiewire zegt hij er dit over: ‘Zoals ik het zie slaat het leven nergens op. Elke dag maak je dingen mee die niet per se perfect gescript zijn. (…) Als je droomt legt je onderbewustzijn verbanden tussen dingen die eigenlijk niet met elkaar verbonden horen te zijn. Ik ben er van overtuigd dat het in het echte leven net zo is; het zou supersaai zijn als alles klopte.’ Dus kloppen de films van de Dupieux enerzijds als een bus en slaan ze anderzijds als een tang op een varken.
De films van de Fransman, die eerder faam verwierf als muziekproducer onder de naam Mr. Oizo, schenden de stilzwijgende afspraken tussen filmmaker en publiek. Wanneer Dupieux in RUBBER (2010) een autoband als dood en verderf zaaiend monster opvoert, is het hem er niet om te doen de kijker voor de duur van de film ook echt te laten geloven in die ongerijmdheid. Dit is geen letterlijk door het Kwaad bezeten voorwerp, zoals de vintage Plymouth in John Carpenters CHRISTINE of de pop Chucky in CHILD’S PLAY, maar veeleer een ironisch commentaar op dergelijke horrorconventies. Om de grap kracht bij te zetten laat Dupieux het spoor van vernieling dat de rollende autoband achterlaat ook nog eens vanaf een heuvel gadeslaan door een stand-in bioscooppubliek. Suspension of disbelief? Neuh. Hier is een pestkop aan het werk die ons met elke nieuwe wending uit de droom helpt. Meer meta kan een film niet zijn.
Dupieux’ werkwijze lijkt hét recept voor een pretentieus fiasco, maar gelukkig pakt dat anders uit. Dat hij met bijna iedere nieuwe scène door de werkelijkheidsillusie heen prikt, wil nog niet zeggen dat hij de kijker per se aan het denken wil zetten over de aard van het medium. Dupieux is een goochelaar of jongleur die vooral wil ontregelen. Wat niet betekent dat hij zijn spielerei niet zorgvuldig gecomponeerd heeft. RÉALITÉ´s constructie is als de onbestaanbare geometrische vormen, trappen en gewelven in het werk van graficus M.C. Escher. Voor kan tegelijk achter zijn, onder tegelijk boven. Het kan niet en het kan wel, tegelijkertijd. Net zoals je onmogelijk jezelf kunt ontmoeten in het echte leven maar in een film – die ruimte en tijd naar believen kan manipuleren – wel.
In RÉALITÉ ontdekt een cameraman met regie-aspiraties (een heerlijk droogkloterige Alain Chabat) dat de film die hij in zijn hoofd heeft al bestaat: geregisseerd door zijn alter ego, in een parallel universum. Dit is nog maar één van de bizarre lijntjes die Dupieux uitzet, maar wel typerend voor een film die realiteit en fictie scène na scène inwisselbaar maakt. Is het gek dat ouders hun dochter Reality noemen? Ja, maar het is vooral ironisch als je weet dat het kind (Kyla Kenedy) zelf onderwerp is van een film. Reality is fictie. Maar ook het omgekeerde is waar wanneer de regisseur van die film (John Glover) de camera voor een scène met het slapende meisje rustig laat doordraaien tot zijn piepjonge actrice écht in slaap valt.
In het hoofd van Dennis (Jon Heder), de in berenpak gestoken presentator van een kookprogramma, zijn fictie en realiteit ook al onontwarbaar. Hij beeldt zich in onder het eczeem te zitten en krabt zich een ongeluk. Tot irritatie van zijn arts, die overigens zelf wél onder de rode uitslag zit. En dan hebben we nog de personages die elkaar in een droom tegenkomen en daarover in de ‘werkelijkheid’ met elkaar spreken. Zoals wanneer Reality de schooldirecteur chanteert met hun ontmoeting in zijn droom, waarin hij als travestiet in een jeep rondreed.
Ondertussen vertoont cameraman Jason een grotesk gebrék aan fantasie. De film die hij wil maken, Waves, gaat over tv-toestellen die slaafs kijkgedrag bestraffen met de dood door ontploffing. De bloederige scènes die we later te zien krijgen zouden de makers van SHARKNADO nog het schaamrood naar de kaken jagen. Onmogelijk dat een regisseur op basis van Jasons infantiele pitch groen licht zou krijgen, maar niet in het universum van Dupieux. De zo mogelijk nog fantasielozere filmproducent heeft slechts één probleem: hij kan zich geen voorstelling maken van de doodskreet van de televisieslachtoffers. Vandaar de voorwaarde die hij de would-be filmmaker stelt; wanneer deze binnen vierentwintig uur met een overtuigende schreeuw op de proppen komt, mag hij de film gaan maken. Vervolgens zien we hoe Jason de rest van de film obsessief in zijn opnameapparaatje kreunt, brult en jammert. Totdat blijkt dat… zijn film dus al bestaat.
Alle malligheid trekt met grote vanzelfsprekendheid en zonder veel dramatische pieken en dalen aan de kijker voorbij. Dupieux’ stijl – camerawerk en montage zijn eveneens van zijn hand – richt nauwelijks de aandacht op zichzelf. RÉALITÉ lijkt daardoor meer op een bizar buitenbeentje in het oeuvre van Woody Allen dan op de films van David Lynch, met wie Dupieux regelmatig wordt vergeleken. “At the end of the day I just try to be kinda funny” , bekent hij Warholiaans nonchalant in het eerder aangehaalde interview met Indiewire. Zijn postmodernisme lijkt eerder een toevallig bijproduct van zijn werkwijze dan een bewuste strategie. Een vergelijking met het werk van scenarist Charlie Kaufman is in dat opzicht verhelderend. In zowel het door Kaufman geschreven ADAPTATION (2002) als Dupieux’ WRONG (2012) treedt een schrijver op in zijn eigen vertelling. Maar waar Kaufman de kijker nadrukkelijk betrekt in een intellectueel spel met werkelijkheid en fantasie, laat Dupieux zijn idee wat achteloos slingeren. Wie het wil oprapen, gaat z’n gang maar. En zo treedt hij de kijker ook in RÉALITÉ weer tegemoet. Wanneer we Dupieux zien jongleren met ideeën is het vooral het jongleren zelf waarmee hij ons betovert.
Distributie: Amstelfilm. Release NL: 20 augustus 2015. Copyright Phil van Tongeren. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Eerder verschenen in Schokkend Nieuws #115, Online gepubliceerd op 17 augustus 2015.
