Over de verfilming van Hannibal werd al vanaf de verschijning van het boek druk gespeculeerd. Jonathan Demme, Jodie Foster en scenarioschrijver Ted Tally lieten verstek gaan, terwijl Anthony Hopkins weer stond te popelen om in de huid van Lecter te kruipen. De mannen van Schokkend Nieuws hielden hun hart vast. iet iedereen zag Julianne Moore als Clarice Starling en aan onze aanbeveling van David Lynch als regisseur (zie SN # 41) gaf Dino de Laurentiis helaas geen gehoor. Maar natuurlijk was Hannibal niet guilty by suspicion. Schokkend Nieuws keek en velde een oordeel…
Het boek viel niet bij iedereen in goede aarde. Hoe zit het met de film? Valt hij mee of tegen?
BVDP: Toen bekend werd dat de verfilming via de geijkte kanalen in Hollywood tot stand zou komen, werden mijn verwachtingen meteen getemperd: het bizarre boek had in handen van eigenzinnige zwartkijkers als David Lynch, David Fincher of liever nog Dario Argento een volstrekt unieke gruweltrip kunnen worden. Scott en co. proberen een breed publiek te behagen door van Lecter een soort Fredje Krueger te maken. In plaats van de gevatte culinaire grapjes uit de film had ik liever een stilistisch interessante reis door Hannibal’s ‘palace of the mind’ gezien. Dat leverde op papier nieuwe inzichten op, waar de film kiest voor een oppervlakkige benadering. Precies wat we konden verwachten van de maker van GLADIATOR.
PVT: De gebreken van de roman, met voorop een drietal personages dat ieder vanaf zijn of haar eigen eilandje opereert, zijn onverkort overgedragen op de film. Ik heb niets met Clarice, ik heb niets met Mason Verger, ik heb niets met Hannibal. Maar wat wil je ook: ze hebben niets met elkaar.
RH: Thomas Harris gooide de conventies van de thriller overboord en schreef een grotesk horrorsprookje dat weinig binding met de werkelijkheid vertoonde. Als een literaire sick joke (ten koste van argeloze lezers) kon ik het boek wel waarderen. Maar omdat film aan andere wetten onderhevig is, was meteen duidelijk dat die bizarre subplots, details en achtergronden de verfilming niet zouden halen. Nu de freakshow is uitgedund, lijkt het verhaal alsnog in de realiteit geworteld, waardoor geloofwaardigheid een eis wordt waar de film niet aan kan voldoen. Maar daar had ik al op gerekend. Een dwars boek als Hannibal kan door Hollywood volledig verprutst worden. Uiteindelijk is dat niet gebeurd, en zo beschouwd valt HANNIBAL mee, al overheerst het gevoel dat er ondanks de beperkingen meer in gezeten had.
BO: Het boek mist de strakke spanningsboog van de twee voorgangers. Het wordt meer gedragen door een aantal grand guignol-momenten. Deze hadden op celluloid uitgewerkt kunnen worden tot prachtige setpieces. Denk bij HANNIBAL aan een Argento-oude-stijl en huiver. Maar dit is een studioproduct uit Hollywood, dus het zat er bij voorbaat al niet in. Hij valt niet tegen, maar dat ligt vooral aan mijn gebrek aan verwachting.
JD: Hij valt mee. Met alle respect voor Thomas Harris’ poging om van deel drie uit zijn Lecter-reeks iets totaal anders te maken: Hannibal-het-boek was eerder een intrigerende karakterstudie dan een ijzingwekkende thriller, en week daarmee behoorlijk af van de verwachtingen die Red Dragon en The Silence of the Lambs hadden gewekt. Ik heb me er niettemin prima mee vermaakt, want het was na acht jaar toch maar dat lang verwachte, enige echte vervolg op die twee eerdere moderne klassiekers uit de thrillerliteratuur. Hetzelfde geldt voor de film. Natuurlijk had ik veel liever gezien dat Jonathan Demme weer de regie had gevoerd, maar Ridley Scott kwijt zich in ieder geval vakkundig van zijn taak. En uiteraard was Jodie Foster in de rol van Clarice Starling me ook veel liever geweest, maar al bij MAGNOLIA had ik het gevoel dat Julianne Moore een competente vervangster zou zijn. Sir Anthony, tenslotte, is hard op weg om van Hannibal Lecter de Freddy Krueger van dit nieuwe decennium te maken. Was hij in THE SILENCE OF THE LAMBS nog authentiek angstaanjagend, in HANNIBAL hebben de geestige one-liners en wisecracks al behoorlijk de overhand gekregen en schaart Lecter zich in het pantheon der salonfähige seriemoordenaars. Het had allemaal heel anders kunnen zijn, te beginnen met het boek. Maar toch hoort u mij niet klagen.
Wat is het sterkste punt van HANNIBAL?
BVDP: Al wordt de pedofiele inborst van Mason Verger helaas slechts in een bijzin aangestipt, de wraakzuchtige miljonair maakt meer indruk dan de rest van de personages, met dank aan Gary Oldman en de sublieme grimeurs. En ondanks de art directors, die zijn op papier naargeestige omgeving dusdanig hebben aangepast dat de verschillen met het Florence van Lecter miniem zijn, waar een contrast tussen de goede smaak van de kannibaal en de poenerige wansmaak van Verger beter was geweest.
PVT: Het openingsbeeld van een paar honderd (gedigitaliseerde) duiven die op een plein in Florence het gezicht van Hopkins alias Hannibal vormen en dan opfladderen. Vanaf dat moment gaat het bergafwaarts met de film. De subplot rond de Italiaanse inspecteur Pazzi en zijn vrouw is in potentie interessanter dan alle schermutselingen binnen de driehoek Lecter-Starling-Verger bij elkaar. Maar uiteindelijk blijft Pazzi te schimmig om je je zijn lot aan te trekken zodra Lecter hem een strop om de nek legt.
RH: De film ziet er geweldig uit. De art direction, production design en make-up zijn tot in de puntjes verzorgd en locaties zijn uitstekend gekozen. Het deel van de film dat zich in Florence afspeelt, komt het beste uit de verf. Opmerkelijk is overigens de mate waarin de expliciete gruwelijkheden uit het boek terug te vinden zijn op het doek. Zodra er om gelachen kan worden mag alles van de MPAA.
BO: Ik kan me geen andere film herinneren die zo nadrukkelijk de aantrekkingskracht van horror behandelt. In dat opzicht is HANNIBAL als boekverfilming wel geslaagd, ook al gaat de roman net dat ene stapje verder.
JD: Ik aarzel tussen Gary Oldman’s no-nonsense vertolking van de gruwelijk verminkte Mason Verger en de roergebakken hersenen van Ray Liotta. Subtiel is anders, maar goed.
Wat is het zwakste punt van HANNIBAL?
BVDP: De geloofwaardigheid gaat volledig overboord nu Lecter geen plastische chirurgie heeft ondergaan en uit duizenden herkenbaar in het door Amerikaanse toeristen overspoelde Florence rondloopt, om later doodleuk in de Verenigde Staten op te duiken. De film suggereert dat de ‘Ten Most Wanted List’ van de FBI alleen voor politiemensen toegankelijk is, maar zelfs als we die idiote stelling accepteren kan het toch niet zo zijn dat een tot de verbeelding sprekend monster als Lecter na zijn ontsnapping geen mediafenomeen werd? De film probeert een bizar boek in een quasi realistische context te plaatsen, en dat roept voortdurend vragen op. Culinaire ergernis: zelfs het woord truffel valt niet een keer. Kunsthistorische ergernis: Lecter’s Florentijnse sollicitatiebetoog over Dante zou in het Engels nooit geaccepteerd worden.
PVT: Zie eerste vraag. Plus de regie van Ridley Scott die niet weet te kiezen tussen thriller en horror en aldus in een onbestemd niemandsland verzeild raakt. En natuurlijk de casting van Julliane Moore, die in niets op de ‘cornpone country pussy’ lijkt, waar Ray Liotta haar voortdurend voor uitmaakt. In THE SILENCE OF THE LAMBS moest weeskind Clarice zich bovendien losmaken van twee vader/mentor-figuren: Jack Crawford aan de goede kant, Lecter aan de verkeerde. Aan HANNIBAL ontbreekt zo’n dimensie, met als gevolg dat deze Clarice je als karakter ook veel minder raakt dan haar vorige incarnatie.
RH: Ridley Scott. Hoewel hij het boek (of wat daarvan over was) met behulp van goede art direction en production design heel degelijk in beeld brengt, weet hij zich het materiaal niet eigen te maken. Het is teleurstellend dat hij niet meer wist te halen uit scènes die in potentie spannend of intens zijn. De moord op Pazzi bijvoorbeeld, is ondanks de bengelende ingewanden niet griezelig. Lecter’s overmatige wisecracking en Scott’s te nuchtere regie zijn daar debet aan.
BO: Julianne Moore in de rol van Starling. Ze wordt geacht een zelfstandige, maar toch zeer kwestbare vrouw neer te zetten, maar Moore is hier een bikkelharde tante die niet van haar stuk te brengen is. Ik verwijt het Scott, want in SAFE (1995, Todd Haynes) overtuigde de actrice juist als fragiel personage. En de dreinende muziek is zwaar klote.
JD: Het wil maar niet spannend worden. Het controversiële slot van het boek is niet gehandhaafd. Een verbetering of juist niet?
BVDP: Het aangepaste slotakkoord laat Clarice in haar waarde, en dat is een verbetering, maar ondanks het goede spel van Julianne Moore is het geen heldin meer waar we veel om geven: ze speelt een bijrol in de grote Hannibal show. Die eindigt met een scene uit het midden van het boek, opdat Lecter nog maar een keer een culinair grapje kan maken. Flauw.
PVT: Tegen de tijd dat het slot zich aandiende, was ik al niet meer geïnteresseerd in hoe het met Clarice zou aflopen. Voor mijn part had Lecter ook háár nog naar binnengewerkt. Maar toegegeven, op papier moet het er veelbelovender hebben uitgezien dan de nonsens die Harris zelf had bedacht.
RH: Als het boek een sick joke was, was het einde de punchline. Er bestond een wederzijdse aantrekking tussen Clarice en Hannibal, en Harris werkte, geheel in overeenstemming met de toon van het boek, naar een sprookjesachtig einde toe. In zijn onwerkelijke context vond ik het oorspronkelijke einde eigenlijk wel mooi, maar in de film had het misstaan. Bovendien past het nieuwe slot beter bij de wijze waarop Julianne Moore de rol van Clarice invult: als een sterke vrouw, die geen behoefte heeft aan een vaderfiguur. Maar wanneer hannibal is afgelopen zijn de verhoudingen tussen Starling en Lecter ongewijzigd, en hebben de belangrijkste personages dus nauwelijks ontwikkeling doorgemaakt. Daardoor lijkt de film geen slotstuk, maar een aflevering.
BO: Het absurde einde van de roman heeft het niet gehaald. Ook dat was te voorspellen en daarom een beetje jammer. Maar meer zonde vind ik het dat de scène in het vliegtuig is verplaatst van het midden naar het eind, waarbij Dr Lecter de mogelijkheid krijgt met een fijne uitsmijter af te sluiten. Een van de mooiste momenten uit het boek wordt zo aan de middelmaat opgeofferd.
JD: Een aanvaardbaar compromis. Dino De Laurentiis en scenarioschrijver Ted Tally werken aan een nieuwe verfilming van Red Dragon, dat eerder werd verfilmd als manhunter. Anthony Hopkins zou ook al aan boord zijn. Maar lusten we eigenlijk nog wel een Hannibal?
BVDP: Michael Mann maakte veel aanpassingen bij zijn overwegend geslaagde verfilming van Red Dragon, waarbij mijn favoriete passages over de connectie tussen de seriemoordenaar en het werk van William Blake sneuvelden, dus een tweede versie kan interessant zijn. Maar niet als men op de ingeslagen weg doorgaat, want Lecter speelt in het boek een bijrol en daar zullen de financiers van een nieuwe verfilming vast geen genoegen mee nemen: Hannibal zal opnieuw de posterboy moeten zijn. Voor Hannibal: The Early Years moet dan ook worden gevreesd.
PVT: De vorige Red Dragon-verfilming, Michael Mann’s manhunter, is een onderschatte film die met een paar ingrepen (die vreselijke Amerikaanse mid-eighties radiorock van het type ‘Feel the heat!’ moet er beslist uit) nog heel geschikt is te maken voor een nieuw roulement. Maar niets is heilig, dus ook Hannibal niet. Kom maar op met die film, mits er een ijzersterk scenario aan ten grondslag ligt en er een regisseur aan het roer staat, die weet welke kant hij op wil varen.
RH: MANHUNTER is een ijzersterke film, maar ook heel erg een product van zijn tijd (echo’s uit Miami Vice). Bovendien heb ik a priori niks tegen remakes en herverfilmingen. Maar laten we hopen dat Lecter weer eng mag doen, dus ease up on the wisecracks! Ted Tally heeft overigens al gezegd dat Hannibal in zijn scenario een grotere rol zal spelen dan in het boek. Naar een verfilming van de voorgeschiedenis (Hannibal’s ontmaskering door Will Graham) ben ik wel benieuwd.
BO: Voor mij hoeft het niet meer. MANHUNTER is de beste van de drie films en remakes doen toch altijd een beetje afbreuk aan het origineel: je impressie verwatert erdoor. Bovendien heeft Hopkins me HANNIBAL voor mij afgedaan als engerd.
JD: Voor een echte sequel op THE SILENCE OF THE LAMBS is nog altijd ruimte, zelfs al is het dan een prequel.
Bart van der Put ** Phil van Tongeren ** Roel Haanen **1/2 Bart Oosterhoorn **1/2 Jan Doense **1/2
Copyright Bart van der Put/Phil van Tongeren/Roel Haanen/Bart Oosterhoorn/Jan Doense. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbenden. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #49, februari/maart 2001.
