Vanaf deze week kun je BERBERIAN SOUND STUDIO in de Nederlandse bioscoop bekijken en vooral… beluisteren. De film over de keurige Engelse geluidstechnicus Gilderoy (Toby Jones) die betrokken raakt bij een obscure Italiaanse horrorfilm, doet ons krijsen van plezier.
Peter Strickland, de regisseur van BERBERIAN SOUND STUDIO, zou op elk Schokkend Nieuws-feestje passen. Hij strooit tijdens het interview met namen van obscure gialli en vertelt met graagte over de vele geluidsmannen die op creatieve wijze zelfmoord pleegden. Toch zal BERBERIAN SOUND STUDIO de hardcore horrorliefhebbers misschien teleurstellen: aan het geweld in deze film vallen vooral watermeloenen, kroppen sla en overrijpe courgettes ten prooi. De Britse foley-artiest die deze geluidseffecten produceert en in de kleine geluidsstudio de perfecte gil probeert te registreren van de hoofdrolspeelster, begint echter zijn greep op de realiteit te verliezen.
Zelden, niet sinds THE CONVERSATION (Francis Ford Coppola, 1974), was audio zo claustrofobisch. Strickland: ‘Geluid kan je een beetje gek maken, vooral als je het steeds opnieuw en opnieuw hoort, en voortdurend voor- en achteruit spoelt. In de jaren zestig en zeventig stonden op die tapedoosjes vaak spirographs. Als je voortdurend aan het loopen bent en heel intens dingen hoort, dan veranderen die spiralen op den duur in een soort vreemde, heidense symbolen.’
U bent duidelijk geïnspireerd door de giallo, het Italiaanse moordmysterie van de jaren zeventig en tachtig.
‘Ja, giallo – SUSPIRIA (1977) is mijn favoriete Argento-film – en ook gothic horror. Die film van Santini, dat is eigenlijk Mario Bava’s BLACK SUNDAY / LA MASCHERA DEL DEMONIO (1966). Ik zie die films als een soort rock ’n roll; het is allemaal zo luid en bombastisch en intens. Ik houd vooral van de sfeer, die heel Italiaans is. Ze hebben een soort bovenaardse schoonheid. Het zijn vreemde films, met een geheel eigen logica – denk aan A LIZARD IN A WOMAN’S SKIN / UNA LUCERTOLA CON LA PELLE DU DONNA (Lucio Fulci, 1971) – en prachtige sets en muziek. Ze hadden de beste componisten van de wereld: Morricone, Bruno Nicolai… Ik ben er eigenlijk ook via de muziek ingerold. Die soundtracks zijn verpletterend mooi, maar waren toen vaak ook ontzettend vooruitstrevend. Ze gebruikten allerlei elementen uit free jazz, atonale muziek, dissonantie. Ook in de niet-giallo’s van die tijd: de muziek van Riz Ortolani voor CANNIBAL HOLOCAUST (Ruggero Deodato, 1980) bijvoorbeeld. Dat máákt die film. Dus, ja, BERBERIAN SOUND STUDIO is een ode aan die periode, maar het is deels ook een kritiek. Er wordt veel gepraat over de vraag of film een slechte invloed kan hebben. Filmmakers ontkennen dat meestal – dat snap ik, ze willen hun vak beschermen. Maar ik denk dat film wel degelijk corrumperend kan werken. Dat betekent niet dat je ermee moet ophouden natuurlijk. Auto’s kunnen mensen ertoe aanzetten te gaan rijden als gekken, en we gaan auto’s ook niet verbieden. Maar laten we het wel onderkennen. Ik wilde met BERBERIAN SOUND STUDIO de kracht van film laten zien. Tonen hoe het iemand helemaal gek kan maken.’
De film binnen de film krijgen we in berberian sound studio niet te zien. We horen alleen de droge beschrijvingen van de gruwelijke scènes en we horen de geluiden die erbij gefabriceerd worden. Was dat een bewuste beslissing?
‘Absoluut. Ik wilde – zonder het te didactisch te maken, hopelijk – de hypocrisie blootleggen van mensen als Santini. In de film verdedigt hij de beelden door te zeggen dat hij alleen wil laten zien hoe bruut de heksenvervolging was. Dat hoor je regisseurs altijd zeggen: ‘Ja, we lieten het honderd keer inslaan van de schedel van deze vrouw alleen maar zien om te tonen hoe verschrikkelijk het is.’ Did you really? Als ik de beelden alsnog had laten zien was ik net zo schuldig geweest. Ik heb respect voor regisseurs die gewoon eerlijk zeggen dat ze het doen om te vermaken, mensen zoals Tobe Hooper en Lucio Fulci, maar je moet jezelf en je publiek niet voor de gek houden.’
Omdat we in de film zien hoe geluiden worden gemaakt met allerhande groenten begin je op den duur aan alles te twijfelen. Zijn er foley-effecten gebruikt om het geluid van de foley-effecten na te bootsen?
‘Eén keer, ik geloof voor de scène met de watermeloen. Daar hebben we vlees voor gebruikt. Dat was wel meta: het geluid van menselijk vlees waarop wordt ingehakt, wordt nagedaan door het hakken op een watermeloen, en dat wordt op zijn beurt weer nagedaan door op een stuk vlees in te hakken.’
De film binnen de film wordt helemaal analoog gemaakt.
‘Ja. Ik kan me dit verhaal niet voorstellen in het heden, met mensen die op laptops werken. Ik vind die oude machines ook zo mooi. Het heeft iets tastbaars, iets dat nu verloren gaat. Ik zeg niet dat ik pro-analoog ben, zowel analoog als digitaal heeft voor- en nadelen, maar je moet wel de keuze hebben, Wij hebben grotendeels digitaal gefilmd, maar er zitten ook stukken in die 16mm zijn, en we hebben zowel analoog als digitaal geluid gebruikt. Een 2K-print kun je controleren op een manier die met 35mm niet kon, maar er gaat toch iets verloren. De definitie van oud is veranderd: vroeger was het veertig jaar, nu is een telefoon van twee jaar geleden al oud. Mijn eerste scripts staan nog op floppy disks. Daar kan ik nu helemaal niet meer bij.´
Voor Gilderoy is het in de film een hele opgave om de perfecte schreeuw op tape te krijgen. Is het opnemen van een goede schreeuw moeilijk?
‘Ontzettend! Het grootste probleem is dat het gewoon te leuk is. Iedereen heeft veel te veel pret. Je bent in de studio, het is daar veilig en comfortabel, er liggen koekjes op tafel en er staat Perrier… Er valt wat te zeggen voor de methode van Francesco in de film, die heel gemeen is tegen zijn actrices om ze wanhopiger te maken. Vrijwel alle schreeuwen in de film zijn naderhand bewerkt: extra ruis, wat vervorming, vertraging… We hadden een paar referenties: MARTIN (1976) van George A. Romero, daar zitten fantastische schreeuwen in. De beste kwamen uit de muziek: er zit bijvoorbeeld een sample in uit Gory Hole van de band Suicide. Wij hebben hem trouwens ook gedaan, de ‘wc-test’. Als je in de geluidsstudio op een gegeven moment op de wc zit en denkt: ‘Oh mijn god, wat was dat?’ Dan weet je dat je het goed hebt gedaan. Ik ben er best trots op dat BERBERIAN SOUND STUDIO veel verschrikkelijker klinkt dan hij eruitiet. Sommige gillen zijn echt verontrustend. De beste schreeuwster was Eugenia Caruso: ze speelt Claudia in de film. Zij heeft een lekker rauwe, agressieve schreeuw. Suzie Kendall ook: zij heeft in drie gialli gespeeld en zij deed destijds alle geschreeuw in THE BIRD WITH THE CRYSTAL PLUMAGE / L’UCCELLO DALLE PIUME DI CRISTALLO (Dario Argento, 1970). Dat was een speciaal moment voor mij: toen ze in onze studio achter glas stond te gillen. Fantastisch.’
Ik hoorde dat u niet blij was met de dvd-cover, die de film eruit doet zien als horror. Hoe zou u de film zelf beschrijven?
´Ik ben geen Santini, ik ben absoluut geen horror-snob, maar je moet je publiek wel met een zeker eerlijkheid tegemoet treden. Als iemand dit horror wil noemen, dan heb ik daar geen probleem mee, maar er zit geen gore in en er zijn geen schrikmomenten. Als je dat verwacht, vind je de film natuurlijk niks. Met de oorspronkelijke poster van Julian House, die ook de tapedoosjes in de film heeft ontworpen en de credits van THE EQUESTRIAN VORTEX, wilden we vooral een indruk geven van suspense, van iets obscuurs.
Ik vind het wel mooi dat BERBERIAN SOUND STUDIO niet zo gemakkelijk te categoriseren is, dat hij wat verwarring zaait. Misschien kun je het nog het beste zien als een halve documentaire over hoe films gemaakt worden – al overdrijf ik het wel. Meestal gaat film om de illusie, om het zo goed mogelijk verbergen van de mechanica. berberian sound studio is het omgekeerde: je ziet alleen maar de mechanica en de illusie vrijwel niet.’
Berberian Sound Studio draait vanaf 25 april in Amsterdam, Den Haag, Enschede, Nijmegen en Utrecht.
Copyright Hedwig van Driel. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #101, april 2013.
